Quy trình công nghệ hiện chỉnh bản đồ địa hình tỷ lệ 125.000 bằng ảnh vệ tinh spot 5

§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
Lêi nãi ®Çu
C«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh b»ng ¶nh hµng kh«ng ®· và ®ang
trë thµnh c«ng nghÖ truyÒn thèng ë ViÖt Nam còng nh trªn nhiÒu quèc gia
kh¸c trªn thÕ giíi. Tõ tríc ®Õn nay chóng ta sö dông ¶nh hµng kh«ng lµm
nguån t liÖu chÝnh vµ ¶nh hµng kh«ng ®· ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c
thµnh lËp b¶n ®å. Nhng víi ®ßi hái cña thùc tÕ hiÖn nay th× sö dông ¶nh hµng
kh«ng cho môc ®Ých thµnh lËp hoÆc hiÖn chØnh b¶n ®å ®· cã nhiÒu h¹n chÕ do
tÝnh thêi sù cña ¶nh.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng
nghÖ ®Æc biÖt lµ khoa häc vò trô th× viÖc øng dông c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n
®å ®Þa h×nh b»ng ¶nh vÖ tinh ngµy cµng réng r·i vµ ®· ph¸t huy ®îc nh÷ng
hiÖu qu¶ rÊt lín trong viÖc lµm míi néi dung b¶n ®å.
Tuy nhiªn, lÜnh vùc hiÖn chØnh b¶n ®å trong thùc tiÔn s¶n xuÊt vÉn cßn
nhiÒu víng m¾c nh vÊn ®Ò ®a d¹ng cña tµi liÖu b¶n ®å gèc hiÖn cã, vÊn ®Ò vÒ
viÖc lùa chän quy tr×nh c«ng nghÖ nµo ®Ó ¸p dông cho phï hîp víi con ngêi,
m¸y mãc trang bÞ, phÇn mÒm…Thùc tÕ c¸c s¶n phÈm hiÖn chØnh b¶n ®å ®· ® -
îc ®a vµo sö dông, song sè lîng cha nhiÒu, cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña tÊt c¶
c¸c lÜnh vùc. V× vËy ®ßi hái ph¶i ®a ra mét quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn ®Ó hiÖn
chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh trong thêi gian ng¾n nhÊt nhng vÉn ®¶m b¶o ®îc tÝnh
kinh tÕ - kü thuËt. §Ó gi¶i quyÕt tÝnh cÊp thiÕt ®ã em ®· tham gia nghiªn cøu
®Ò tµi: “Quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:25.000
b»ng ¶nh vÖ tinh SPOT-5”.
Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi nµy ®îc tr×nh bµy trong bèn ch¬ng:
Ch¬ng 1: B¶n ®å ®Þa h×nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
Ch¬ng 2: T liÖu viÔn th¸m vµ kh¶ n¨ng øng dông trong c«ng t¸c hiÖn
chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
Ch¬ng 3: Quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:25.000
b»ng ¶nh vÖ tinh SPOT-5
Ch¬ng 4: KÕt qu¶ thùc nghiÖm sö dông ¶nh vÖ tinh SPOT-5 ®Ó hiÖn
chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
Trong thêi gian lµm ®å ¸n tèt nghiÖp víi sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy
gi¸o Ths. TrÇn Trung Anh cïng sù gióp ®ì cña c¸c thÇy, c« gi¸o khoa Tr¾c
®Þa, bé m«n §o ¶nh vµ ViÔn th¸m, c¸c anh chÞ c¸n bé trong Phßng B¶n ®å,
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 1 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
Trung t©m thµnh lËp vµ hiÖn chØnh b¶n ®å c¬ së - Trung t©m ViÔn th¸m vµ
cïng víi sù nç lùc cña b¶n th©n, em ®· hoµn thµnh cuèn ®å ¸n nµy.
MÆc dï ®· cè g¾ng rÊt nhiÒu nhng do kiÕn thøc chuyªn m«n cßn h¹n
chÕ, thêi gian nghiªn cøu ®Ò tµi cã h¹n nªn trong ®å ¸n kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c
anh chÞ c¸n bé kü thuËt vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó ®å ¸n cña em ®îc hoµn
thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !
Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2008
Sinh viªn thùc hiÖn
NguyÔn ThÞ Th¾m
ch¬ng 1
b¶n ®å ®Þa h×nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p
hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
1.1 Kh¸i niÖm vÒ b¶n ®å ®Þa h×nh
1.1.1 Kh¸i niÖm
B¶n ®å ®Þa h×nh (B§§H) lµ h×nh ¶nh thu nhá ®îc kh¸i qu¸t ho¸ mét
phÇn hay toµn bé bÒ mÆt tr¸i ®Êt lªn mÆt ph¼ng theo mét phÐp chiÕu nhÊt ®Þnh
(phÐp chiÕu ®ång gãc, phÐp chiÕu ®ång diÖn tÝch, phÐp chiÕu ®ång kho¶ng
c¸ch…) trong mét hÖ thèng to¹ ®é, ®é cao biÓu thÞ b»ng hÖ thèng kÝ hiÖu ph¶n
¸nh sù ph©n bè, tr¹ng th¸i vµ c¸c mèi quan hÖ t¬ng quan nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c
yÕu tè c¬ b¶n cña ®Þa lý tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi víi ®é chÝnh x¸c vµ møc ®é
chi tiÕt phï hîp víi tû lÖ b¶n ®å cÇn thµnh lËp. Nã ph¶n ¸nh c¸c yÕu tè néi
dung c¬ b¶n nh thuû hÖ, ®iÓm d©n c, m¹ng líi giao th«ng, d¸ng ®Êt, líp phñ
thùc vËt, thæ nhìng vµ ranh giíi hµnh chÝnh.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 2 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
HiÖn nay B§§H ®îc lu tr÷ vµ thµnh lËp víi hai d¹ng c¬ b¶n ®ã lµ
B§§H trªn giÊy vµ B§§H gèc d¹ng sè:
+ B§§H trªn giÊy lµ b¶n ®å truyÒn thèng, c¸c th«ng tin ®îc thÓ hiÖn
vµ lu tr÷ toµn bé trªn giÊy dùa trªn hÖ thèng c¸c ký hiÖu vµ ghi chó. B§§H
trªn giÊy cho ta th«ng tin râ rµng, trùc quan, dÔ sö dông cho nhiÒu ®èi tîng.
Ngµy nay B§§H trªn giÊy lµ s¶n phÈm ®îc in Ên tõ b¶n ®å ®Þa h×nh d¹ng sè.
+ B§§H gèc d¹ng sè cã néi dung lu tr÷ díi d¹ng sè theo c¸c líp
th«ng tin trong m¸y tÝnh. C¸c th«ng tin kh«ng gian lu tr÷ díi d¹ng to¹ ®é
(x,y), c¸c th«ng tin thuéc tÝnh ®îc m· ho¸ vµ lu tr÷ díi d¹ng b¶ng tÝnh. B¶n ®å
sè ®Þa h×nh ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së hai yÕu tè cña c«ng nghÖ th«ng tin lµ:
thiÕt bÞ phÇn cøng vµ c¸c phÇn mÒm m¸y tÝnh. B§§H d¹ng sè gióp cho c«ng
t¸c qu¶n lý, khai th¸c còng nh cËp nhËt c¸c th«ng tin ®Þa h×nh dÔ dµng h¬n, nã
cho phÐp ngêi lµm c«ng t¸c quy ho¹ch, thiÕt kÕ thùc hiÖn trùc tiÕp trªn m¸y
tÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c vµ nhanh chãng.
1.1.2 ý nghÜa vµ môc ®Ých sö dông cña b¶n ®å ®Þa h×nh
B§§H nãi chung cã ý nghÜa lµ mét nÒn ®å ho¹ vÒ bÒ mÆt tr¸i ®Êt, cho
ta kh¶ n¨ng nhËn thøc bÒ mÆt ®ã b»ng c¸i nh×n bao qu¸t, tæng qu¸t, ®äc chi
tiÕt hoÆc ®o ®Õm chÝnh x¸c. Dùa vµo B§§H cã thÓ nhanh chãng x¸c ®Þnh to¹
®é, ®é cao cña bÊt kú ®iÓm nµo trªn mÆt ®Êt, kho¶ng c¸ch vµ ph¬ng híng gi÷a
hai ®iÓm, chu vi, diÖn tÝch vµ khèi lîng cña mét vïng, cïng hµng lo¹t nh÷ng
th«ng sè kh¸c víi ®é chÝnh x¸c phï hîp víi tû lÖ b¶n ®å.
B§§H cã vai trß rÊt quan träng trong c¸c ngµnh khoa häc kü thuËt vµ
trong c«ng t¸c qu¶n lý quy ho¹ch bao gåm: trong x©y dùng c«ng nghiÖp, n¨ng
lîng, giao th«ng vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c. B§§H cã nhiÒu tû lÖ vµ ë mçi lo¹i tû
lÖ th× ta l¹i sö dông víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau:
+ C¸c B§§H tû lÖ 1:500, 1:1.000, 1:2.000 vµ 1:5.000 (B§§H tû lÖ lín)
thêng ®îc dïng ®Ó thiÕt kÕ mÆt b»ng c¸c thµnh phè, c¸c ®iÓm d©n c, c¸c tuyÕn
®êng giao th«ng, thuû lîi; ®Ó lËp thiÕt kÕ kü thuËt c¸c tuyÕn ®Ëp thuû ®iÖn;
dïng ®Ó tiÕn hµnh c¸c c«ng t¸c th¨m dß chi tiÕt vµ tÝnh to¸n tr÷ lîng c¸c
kho¸ng s¶n cã Ých, dïng trong c¸c c«ng t¸c quy ho¹ch vµ c¶i t¹o ruéng ®ång
vµ dïng ®Ó tÝnh to¸n khèi lîng ®µo ®¾p, lËp m« h×nh huÊn luyÖn trong qu©n
sù.
+ C¸c B§§H tû lÖ 1:10.000 vµ 1:25.000 (B§§H tû lÖ trung b×nh) th-
êng dïng trong c«ng t¸c quy ho¹ch ruéng ®Êt vµ lµm c¬ së ®Ó ®o vÏ thæ nh-
ìng, thùc vËt; dïng ®Ó thiÕt kÕ s¬ bé c¸c c«ng tr×nh thñy n«ng, dïng trong
c«ng t¸c qu¶n lý ruéng ®Êt, dïng ®Ó chän n¬i x©y dùng c¸c tr¹m thñy ®iÖn,
dïng trong c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt, dïng ®Ó chän c¸c tuyÕn ®êng s¾t vµ ®-
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 3 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
êng «t«, dïng trong c«ng t¸c quy ho¹ch vµ c¶i t¹o riªng, dïng ®Ó kh¶o s¸t c¸c
ph¬ng ¸n x©y dùng thµnh phè,…
+ C¸c B§§H tû lÖ 1:50.000 vµ 1:100.000 (B§§H tû lÖ nhá) thêng ®îc
sö dông trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Chóng thêng cã nh÷ng t¸c dông
sau: dïng trong c«ng t¸c quy ho¹ch vµ tæ chøc c¸c vïng kinh tÕ, dïng ®Ó chän
s¬ bé c¸c tuyÕn ®êng s¾t, ®êng «t« vµ kªnh ®µo giao th«ng; dïng ®Ó nghiªn
cøu c¸c vïng vÒ mÆt ®Þa chÊt, thñy v¨n, … B¶n ®å tû lÖ 1:100.000 lµ c¬ së ®Þa
lý ®Ó thµnh lËp c¸c b¶n ®å chuyªn ®Ò nh b¶n ®å ®Þa chÊt, b¶n ®å thæ nhìng vµ
mét sè b¶n ®å kh¸c nh b¶n ®å thiÕt kÕ bay chôp trong chôp ¶nh hµng kh«ng.
Nh vËy, víi mçi môc ®Ých sö dông B§§H nªu trªn l¹i ®a ra nh÷ng yªu
cÇu riªng vÒ tû lÖ, ®é chÝnh x¸c vµ néi dung cña B§§H. Khi thµnh lËp B§§H
ph¶i ®¶m b¶o: b¶n ®å ph¶i râ rµng, dÔ ®äc, cho phÐp ®Þnh híng nhanh chãng ë
thùc ®Þa. Bªn c¹nh ®ã cßn ph¶i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè biÓu thÞ trªn b¶n ®å cÇn
ph¶i ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c. Møc ®é tØ mØ cña néi dung b¶n ®å cÇn ph¶i phï hîp
víi tû lÖ thµnh lËp, môc ®Ých sö dông vµ ®Æc ®iÓm cña khu vùc ®o vÏ.
1.2 C¬ së to¸n häc cña b¶n ®å ®Þa h×nh
B§§H ®îc thµnh lËp trªn c¬ së to¸n häc nhÊt ®Þnh, c¬ së to¸n häc cña
b¶n ®å ®Þa h×nh bao gåm c¸c yÕu tè: tû lÖ, phÐp chiÕu, sù ph©n m¶nh, hÖ thèng
to¹ ®é, ®iÓm khèng chÕ tr¾c ®Þa trªn B§§H.
1.2.1 Tû lÖ b¶n ®å
Tû lÖ b¶n ®å x¸c ®Þnh møc ®é thu nhá cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt khi biÓu thÞ
lªn b¶n ®å, tû lÖ b¶n ®å lµ tû sè gi÷a chiÒu dµi mét ®o¹n th¼ng trªn b¶n ®å vµ
chiÒu dµi thùc cña nã ngoµi thùc ®Þa.
Cã 3 ph¬ng ph¸p thÓ hiÖn tû lÖ :
- Tû lÖ sè: ThÓ hiÖn b»ng mét ph©n sè mµ tö sè b»ng 1 cßn mÉu sè lµ sè
cho thÊy møc ®é thu nhá cña bÒ mÆt tr¸i ®Êt, tû lÖ nµy thêng ®îc viÕt díi d¹ng
1:1000 hoÆc 1/1000.
- Tû lÖ ch÷: Nªu râ mét ®¬n vÞ chiÒu dµi trªn b¶n ®å t¬ng øng víi
kho¶ng c¸ch lµ bao nhiªu ë ngoµi thùc ®Þa, tû lÖ nµy ®îc ghi lµ: 1cm trªn b¶n
®å t¬ng øng víi gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh theo tû lÖ.
- Thíc tû lÖ: Lµ h×nh vÏ cã thÓ dïng nã ®Ó ®o trªn b¶n ®å khi in, cã thÓ
®o kho¶ng c¸ch, ®é chªnh cao trªn b¶n ®å.
1.2.2 C¬ së líi chiÕu
B§§H hiÖn nay ®îc thµnh lËp theo phÐp chiÕu UTM (phÐp chiÕu h×nh
trô ngang ®ång gãc). Elipxoid quy chiÕu quèc gia lµ Elipxoid WGS-84 toµn
cÇu ®îc x¸c ®Þnh (®Þnh vÞ) phï hîp víi l·nh thæ ViÖt Nam trªn c¬ së sö dông
c¸c ®iÓm GPS c¹nh dµi cã ®é cao thñy chuÈn ph©n bè ®Òu trªn l·nh thæ. Trong
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 4 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
®ã Elipxoid WGS-84 cã kÝch thíc:
- B¸n trôc lín : a = 6378137.0 m
- §é dÑt :  = 1: 298.257223563
- Tèc ®é quay quanh trôc: w = 729115.10-11 radian/s
Kinh tuyÕn gèc (00) ®îc quy íc lµ kinh tuyÕn ®i qua ®µi thiªn v¨n
Greenuyt.
§iÓm gèc cña hÖ täa ®é mÆt ph¼ng cã X = 0 km, Y = 500 km (chuyÓn
trôc Y vÒ phÝa T©y 500 km so víi kinh tuyÕn trôc cña mói chiÕu).
§iÓm gèc cña hÖ ®é cao lµ ®iÓm ®é cao ë Hßn DÊu - H¶i Phßng.
§iÓm gèc täa ®é quèc gia: §iÓm N00 ®Æt t¹i ViÖn Nghiªn Cøu §Þa ChÝnh.
C¸c c«ng thøc vµ th«ng sè tÝnh chuyÓn hÖ täa ®é ph¼ng cña phÐp chiÕu
Gauss-Kruger sang UTM:
XUTM = K0.XG
YUTM = K0.(YG -500.000) + 500.000
UTM = G
MUTM = K0.MG
Trong ®ã: K0 = 0.9996 dïng cho mói chiÕu 60
K0 = 0.9999 dïng cho mói chiÕu 30
XUTM,YUTM lµ täa ph¼ng cña líi chiÕu UTM
XG, YG lµ täa ®é ph¼ng cña líi chiÕu Gauss-Kruger
UTM, G lµ gãc lÖch kinh tuyÕn t¬ng øng cña líi chiÕu UTM vµ líi chiÕu
Gauss-Kruger.
MUTM, MG lµ tû lÖ biÕn d¹ng chiÒu dµi t¬ng øng cña líi chiÕu UTM vµ
Gauss-Kruger.
1.2.3 Chia m¶nh vµ ®¸nh sè hiÖu b¶n ®å ®Þa h×nh
ViÖc chia m¶nh, ®Æt phiªn hiÖu vµ tªn cña m¶nh B§§H thùc hiÖn theo
th«ng t sè 973/2001/TT-TC§C ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 2001 cña Tæng côc ®Þa
chÝnh nay lµ Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng vÒ “Híng dÉn ¸p dông hÖ quy chiÕu
vµ hÖ to¹ ®é quèc gia VN- 2000”.
B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:25.000 n»m trong hÖ thèng b¶n ®å ®Þa h×nh c¬
b¶n cña ViÖt Nam nªn sù ph©n m¶nh vµ ®¸nh sè hiÖu ®îc quy ®Þnh cô thÓ nh
sau:
Mçi m¶nh b¶n ®å tû lÖ 1:50.000 chia thµnh 4 m¶nh b¶n ®å tû lÖ
1:25.000, mçi m¶nh cã kÝch thíc 7’30” 7’30”, ký hiÖu b»ng a, b, c, d theo thø
tù tõ tr¸i sang ph¶i, tõ trªn xuèng díi.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 5 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
HÖ thèng UTM quèc tÕ kh«ng ph©n chia c¸c m¶nh b¶n ®å tû lÖ
1:25.000 vµ lín h¬n.
Phiªn hiÖu m¶nh b¶n ®å tû lÖ 1:25.000 gåm phiªn hiÖu m¶nh b¶n ®å tû
lÖ 1:50.000 chøa m¶nh b¶n ®å tû lÖ 1:25.000 ®ã, g¹ch nèi vµ sau ®ã lµ ký hiÖu
m¶nh b¶n ®å tû lÖ 1:25.000 trong m¶nh b¶n ®å tû lÖ 1:50.000.
VÝ dô m¶nh b¶n ®å tû lÖ 1:25.000 cã phiªn hiÖu F-48-68-D-d.
H×nh 1.1: S¬ ®å ph©n m¶nh vµ ®Æt phiªn hiÖu b¶n ®å ®Þa h×nh
1.3 Néi dung cña b¶n ®å ®Þa h×nh
Trªn mÆt ®Êt cã rÊt nhiÒu yÕu tè ®Þa h×nh ®Þa vËt lín kh«ng thÓ biÓu thÞ
nguyªn vÑn trªn b¶n ®å, ®ång thêi cã nh÷ng yÕu tè nhá nhng quan träng mµ
kh«ng thÓ biÓu thÞ ®îc trong tû lÖ cña b¶n ®å cÇn thµnh lËp. Ngoµi ra cßn cã
nhiÒu yÕu tè h×nh d¹ng gièng nhau nhng b¶n chÊt kh¸c nhau; ngîc l¹i cã
nhiÒu yÕu tè víi b¶n chÊt gièng nhau nhng h×nh d¹ng kh¸c nhau. V× vËy, ®Ó
thÓ hiÖn tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®Þa vËt trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt lªn b¶n ®å cÇn ph¶i
dïng hÖ thèng ký hiÖu b¶n ®å ®Ó biÓu thÞ. C¸c yÕu tè néi dung B§§H biÓu
thÞ theo quy ®Þnh cña ký hiÖu b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ t¬ng øng. C¸c yÕu tè néi
dung ph¶i thÓ hiÖn trªn B§§H gåm:
1.3.1 C¸c yÕu tè c¬ së to¸n häc
C¸c yÕu tè c¬ së to¸n häc ph¶i thÓ hiÖn trªn b¶n ®å gèc d¹ng sè bao
gåm: khung m¶nh b¶n ®å vµ c¸c yÕu tè tr×nh bµy ngoµi khung (trõ phÇn gi¶i
thÝch ký hiÖu); líi kil«mÐt (bao gåm c¶ líi kil«mÐt cña mói kÒ cËn nÕu m¶nh
b¶n ®å n»m trong ®é phñ gi÷a hai mói); líi kinh, vÜ ®é; c¸c ®iÓm to¹ ®é vµ ®é
cao quèc gia cßn tån t¹i trªn thùc ®Þa; c¸c ®iÓm to¹ ®é vµ ®é cao chuyªn dông
®îc sö dông khi thµnh lËp b¶n ®å.
Trªn b¶n ®å gèc d¹ng sè, vÞ trÝ ®iÓm gãc khung, ®é dµi c¹nh khung, ®-
êng chÐo khung b¶n ®å kh«ng cã sai sè so víi gi¸ trÞ lý thuyÕt. VÞ trÝ ®iÓm täa
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 6 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
®é quèc gia kh«ng cã sai sè so víi gi¸ trÞ täa ®é gèc.
Khi biÓu thÞ ®é cao cña c¸c ®iÓm khèng chÕ tr¾c ®Þa trõ trêng hîp ®iÓm
n»m trªn vËt kiÕn tróc, ®èi víi tû lÖ 1:10.000, 1:25.000 nÕu chªnh cao thùc tÕ
gi÷a mÆt ®Êt vµ mÆt mèc vît qu¸ 0,3 m ph¶i biÓu thÞ c¶ ®é cao mÆt ®Êt, ®é cao
mÆt mèc vµ ghi chó chÝnh x¸c ®Õn 0,1 m.
1.3.2 Thuû hÖ vµ c¸c ®èi tîng liªn quan
C¸c yÕu tè ph¶i thÓ hiÖn B§§H bao gåm biÓn, ®¶o, hå, ao, c¸c lo¹i b·i
ven bê; s«ng, ngßi, suèi, m¬ng, m¸ng, kªnh r¹ch; m¹ch níc kho¸ng thiªn
nhiªn, giÕng níc vµ c¸c ®èi tîng kh¸c cã liªn quan.
C¸c s«ng, suèi cã chiÒu dµi trªn b¶n ®å lín h¬n 1 cm; kªnh, m¬ng cã ®é
réng thùc tÕ tõ 1 m trë lªn vµ chiÒu dµi trªn b¶n ®å lín h¬n 1 cm ®Òu ph¶i thÓ
hiÖn. Khi s«ng, suèi, kªnh m¬ng trªn b¶n ®å cã ®é réng tõ 0,5 mm trë lªn
ph¶i biÓu thÞ b»ng hai nÐt, díi 0,5 mm biÓu thÞ b»ng mét nÐt theo híng dÉn
cña ký hiÖu t¬ng øng. Nh÷ng s«ng, suèi, kªnh m¬ng cã chiÒu dµi ng¾n h¬n
quy ®Þnh trªn nhng cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng vÉn ph¶i thÓ hiÖn.
C¸c ao, hå cã diÖn tÝch trªn b¶n ®å tõ 1 mm 2 trë lªn ®èi víi tû lÖ
1:10.000 vµ 1:25.000 vµ 2 mm2 trë lªn ®èi víi tû lÖ 1:50.000 ®Òu ph¶i biÓu thÞ.
ë nh÷ng vïng hiÕm níc, d©n c tha thít, c¸c ao, hå, giÕng níc ph¶i thÓ hiÖn
®Çy ®ñ. §èi víi nh÷ng vïng cã mËt ®é ao, hå dµy ®Æc ®îc lùa chän ®Ó biÓu thÞ
theo nguyªn t¾c u tiªn c¸c ®èi tîng cã ý nghÜa quan träng vÒ kinh tÕ, v¨n hãa,
x· héi ®èi víi vïng d©n c hoÆc cã ý nghÜa ®Þnh híng.
§èi víi s«ng, hå vµ bê biÓn, khi ®êng mÐp níc c¸ch ®êng bê trªn b¶n
®å tõ 0,3 mm trë lªn ph¶i biÓu thÞ c¶ ®êng bê vµ ®êng mÐp níc.
C¸c lo¹i s«ng suèi cã níc theo mïa hoÆc kh« c¹n; ®o¹n s«ng suèi khã
x¸c ®Þnh chÝnh x¸c, ®o¹n s«ng suèi mÊt tÝch, ch¶y ngÇm ph©n biÖt ®Ó biÓu thÞ
theo quy ®Þnh cña ký hiÖu. Híng dßng ch¶y cña c¸c ®o¹n s«ng, suèi, kªnh
r¹ch cã ¶nh hëng cña thuû triÒu vµ c¸c s«ng, suèi, kªnh r¹ch khã nhËn biÕt h-
íng dßng ch¶y trong ph¹m vi m¶nh b¶n ®å ®Òu ph¶i thÓ hiÖn.
C¸c lo¹i bê, b·i, ®ª, ®Ëp vµ c¸c ®èi tîng liªn quan kh¸c cña thñy hÖ biÓu
thÞ theo híng dÉn cña ký hiÖu.
1.3.3 §Þa h×nh
§Þa h×nh ®îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å b»ng ®êng b×nh ®é, híng chØ dèc,
®iÓm ghi chó ®é cao vµ c¸c ký hiÖu kh¸c; kho¶ng cao ®Òu cña ®êng b×nh ®é c¬
b¶n phô thuéc vµo ®é dèc ®Þa h×nh vµ tû lÖ cña b¶n ®å ®Þa h×nh.
Trªn mét m¶nh b¶n ®å chØ thÓ hiÖn ®Þa h×nh b»ng mét kho¶ng cao ®Òu
c¬ b¶n, khi kho¶ng cao ®Òu c¬ b¶n kh«ng m« t¶ hÕt ®îc d¸ng ®Þa h×nh th× sö
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 7 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
dông thªm ®êng b×nh ®é nöa kho¶ng cao ®Òu. Trêng hîp ph¶i biÓu thÞ chi tiÕt
c¸ biÖt cña d¸ng ®Êt ph¶i dïng ®êng b×nh ®é phô cã ®é cao thÝch hîp.
C¸c ®iÓm ghi chó ®é cao ph¶i chän vµo c¸c vÞ trÝ ®Æc trng cña ®Þa h×nh
nh ®Ønh nói, ®Ønh ®åi, yªn ngùa, c¸c ®iÓm thÊp nhÊt cña thung lòng, ®¸y hè
hoÆc ë n¬i giao nhau cña c¸c ®êng giao th«ng, n¬i héi tô cña s«ng, suèi.
C¸c d¹ng ®Æc biÖt cña d¸ng ®Êt gåm khe r·nh xãi mßn, sên dèc ®øng, s-
ên ®Êt sôt, ®øt gÉy, sên sôt lë, sên ®Êt trît, v¸ch ®¸, vïng nói ®¸, lòy ®¸, ®¸
®éc lËp, dßng ®¸ sái, b·i ®¸, miÖng nói löa, cöa hang ®éng, ®Þa h×nh cast¬, gß
®èng, c¸c lo¹i hè, ®Þa h×nh bËc thang, b·i c¸t, ®Çm lÇy biÓu thÞ theo quy ®Þnh
cña ký hiÖu.
1.3.4 §êng giao th«ng vµ c¸c ®èi tîng liªn quan
Ph¶i thÓ hiÖn c¸c yÕu tè nh: c¸c lo¹i ®êng s¾t, ®êng «t«, ®êng ®Êt lín,
®êng ®Êt nhá, ®êng mßn, ®êng hµng kh«ng, ®êng giao th«ng thuû…vµ c¸c ®èi
tîng liªn quan ®Õn yÕu tè giao th«ng nh ga tµu, bÕn xe, s©n bay, bÕn c¶ng,
cÇu, cèng, phµ, ®Ìo, hÇm …
HÖ thèng giao th«ng trong vïng d©n c tïy tõng trêng hîp cô thÓ cã thÓ
lùa chän lÊy bá nhng ph¶i b¶o ®¶m thÓ hiÖn ®îc ®Æc trng chung cña vïng vµ
tÝnh hÖ thèng cña m¹ng líi giao th«ng.
Trªn B§§H th× m¹ng líi ®êng x¸ ®îc thÓ hiÖn tØ mØ vÒ kh¶ n¨ng giao
th«ng vµ tr¹ng th¸i cña ®êng. M¹ng líi ®êng x¸ thÓ hiÖn chi tiÕt hoÆc kh¸i
qu¸t tuú thuéc vµo tû lÖ b¶n ®å.
1.3.5 D©n c vµ c¸c ®èi tîng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi
C¸c ®iÓm d©n c lµ mét trong c¸c yÕu tè quan träng cña B§§H, trªn b¶n
®å cã c¸c lo¹i d©n c sau ®©y: c¸c ®iÓm d©n c ®« thÞ (thµnh phè, thÞ x·, thÞ
trÊn), c¸c ®iÓm d©n c n«ng th«n (lµng, xãm, b¶n) vµ c¸c ®iÓm d©n c n«ng th«n
nhng cã kiÕn tróc kiÓu ®« thÞ (thÞ tø, khu tËp thÓ, c¬ quan, khu c«ng nghiÖp …).
C¸c ®iÓm d©n c nµy biÓu thÞ b»ng c¸c ký hiÖu nhµ ®éc lËp, lµng, khèi nhµ.
§å h×nh vïng d©n c vµ nhµ trong vïng d©n c thÓ hiÖn theo híng dÉn cña
ký hiÖu.
§èi víi vïng d©n c n«ng th«n ph¶i thÓ hiÖn thùc phñ nÕu ®é che phñ
cña t¸n c©y lín h¬n 20%. C¸c m¶ng thùc vËt, « ®Êt trèng, « ®Êt canh t¸c trong
khu d©n c cã diÖn tÝch trªn b¶n ®å tõ 4 mm2 trë lªn ®Òu ph¶i thÓ hiÖn.
Tªn gäi cña vïng d©n c lµ tªn chÝnh thøc ®îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n
b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. Trêng hîp v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cha quy ®Þnh
th× thùc hiÖn theo c¸c v¨n b¶n qu¶n lý hµnh chÝnh cña UBND cÊp cã thÈm
quyÒn.
Trªn b¶n ®å ph¶i x¸c ®Þnh vµ biÓu thÞ sè hé cña ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp x·.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 8 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
C¸c ®èi tîng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ®îc thÓ hiÖn theo quy ®Þnh sau:
a) C¸c ®èi tîng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cã ®å h×nh vÏ ®îc theo tû lÖ b¶n
®å ph¶i thÓ hiÖn ®Çy ®ñ.
b) C¸c ®èi tîng kh«ng vÏ ®îc theo tû lÖ b¶n ®å th× chän läc ®Ó biÓu thÞ,
u tiªn nh÷ng ®èi tîng cã ý nghÜa quan träng vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, lÞch sö ®èi
víi vïng d©n c hoÆc cã ý nghÜa ®Þnh híng.
c) Ghi chó tªn gäi ®èi víi c¸c ®èi tîng cã tªn khi ®é dung n¹p cña b¶n
®å cho phÐp.
§èi víi c¸c tuyÕn ®êng d©y, chØ thÓ hiÖn nh÷ng ®êng d©y truyÒn t¶i ®iÖn
lín cã ý nghÜa liªn vïng, quèc gia. C¸c lo¹i ®êng d©y kh¸c thÓ hiÖn khi cã yªu
cÇu. C¸c lo¹i ®êng èng dÉn trªn B§§H thÓ hiÖn theo quy ®Þnh cña ký hiÖu.
Thµnh lòy vµ têng rµo biÓu thÞ theo quy ®Þnh cña ký hiÖu.
1.3.6 Thùc vËt
Trªn b¶n ®å ph¶i thÓ hiÖn c¸c lo¹i thùc vËt tù nhiªn (rõng tù nhiªn, rõng
tha c©y r¶i r¸c, rõng c©y bôi…) vµ c©y trång (c©y trång th©n gç, c©y trång th©n
dõa - cä, c©y trång th©n bôi, c©y trång th©n d©y vµ c©y trång th©n cá) theo
ph©n lo¹i vµ quy ®Þnh cña ký hiÖu b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ t¬ng øng.
C¸c vïng thùc vËt cã diÖn tÝch tõ 15 mm 2 trªn b¶n ®å ph¶i ph©n biÖt ®Ó
biÓu thÞ theo quy ®Þnh cña ký hiÖu.
Trêng hîp trªn diÖn tÝch ®o vÏ cã nhiÒu lo¹i thùc vËt cÇn ph¶i phèi hîp
®Ó biÓu thÞ th× cho phÐp phèi hîp kh«ng qu¸ 3 lo¹i thùc vËt ®Æc trng nhÊt. §èi
víi rõng hçn hîp chØ biÓu thÞ hai lo¹i c©y chÝnh mµ mçi lo¹i chiÕm tû lÖ tõ
40% trë lªn.
C¸c c©y vµ côm c©y ®éc lËp chØ biÓu thÞ khi cã ý nghÜa ®Þnh híng.
Ranh giíi thùc vËt ®èi víi tû lÖ 1:25.000 kh«ng cÇn ph©n biÖt.
1.3.7 Biªn giíi quèc gia, ®Þa giíi hµnh chÝnh
Ranh giíi hµnh chÝnh c¸c cÊp ®îc thÓ hiÖn theo nguyªn t¾c chung lµ
ph¶i vÏ theo tµi liÖu chÝnh thøc cña Nhµ níc ®· ®îc c«ng bè. Biªn giíi quèc
gia lÊy theo tµi liÖu cña Ban Biªn giíi (Bé Ngo¹i giao).
Ngoµi ®êng biªn giíi quèc gia trªn c¸c b¶n ®å ®Þa h×nh cßn ph¶i biÓu thÞ
c¸c ®Þa giíi cña c¸c cÊp hµnh chÝnh c¸c cÊp theo ®óng vµ thèng nhÊt víi c¸c tµi
liÖu ph¸p lý cña nhµ níc vÒ biªn giíi vµ ®Þa giíi hµnh chÝnh. Trêng hîp c¸c cÊp
®Þa giíi trïng nhau th× thÓ hiÖn ®Þa giíi hµnh chÝnh cña cÊp cao nhÊt.
Ranh giíi c¸c khu cÊm, ranh giíi sö dông ®Êt, ranh giíi thùc vËt khi
biÓu thÞ ph¶i khÐp kÝn.
Nh÷ng têng rµo kiªn cè æn ®Þnh ngoµi vïng d©n c, bao quanh vïng d©n
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 9 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
c, bao quanh c¸c khu vùc lín (nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, c¸c khu chÕ xuÊt, bÕn
c¶ng, s©n bay…) ph¶i ph©n biÖt ®Ó thÓ hiÖn, khi thÓ hiÖn cã lùa chän lÊy bá.
1.3.8 Ghi chó ®Þa danh vµ c¸c ghi chó cÇn thiÕt kh¸c
Ghi chó ®Þa danh trªn b¶n ®å thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, tr-
êng hîp v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cha quy ®Þnh th× thùc hiÖn theo c¸c v¨n
b¶n qu¶n lý hµnh chÝnh cña UBND cÊp cã thÈm quyÒn.
Ghi chó tªn, ghi chó gi¶i thÝch, ghi chó sè liÖu vµ c¸c ghi chó kh¸c trªn
b¶n ®å thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña ký hiÖu vµ quy ®Þnh kü thuËt sè hãa b¶n
®å ®Þa h×nh tû lÖ t¬ng øng.
Nh vËy, ta thÊy r»ng B§§H ®· sö dông hÖ thèng ký hiÖu ®Ó thÓ hiÖn tÊt
c¶ c¸c yÕu tè ®Þa vËt trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt; víi mçi tû lÖ kh¸c nhau th× ®é lín,
kÝch thíc cña c¸c ký hiÖu còng kh¸c nhau. Víi hÖ thèng ký hiÖu thÓ hiÖn trªn
b¶n ®å nµy mµ chóng ta cã thÓ sö dông b¶n ®å vµo nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau
theo yªu cÇu cña ngêi sö dông.
1.4 §é chÝnh x¸c cña b¶n ®å ®Þa h×nh
§é chÝnh x¸c cña B§§H ®îc quy ®Þnh theo quyÕt ®Þnh sè 15/2005/Q§-
BTNMT ngµy 13 th¸ng 12 n¨m 2005 vÒ “Quy ®Þnh kü thuËt thµnh lËp b¶n ®å
®Þa h×nh tû lÖ 1:10.000, 1:25.000 vµ 1:50.000 b»ng c«ng nghÖ ¶nh sè” cña Bé
trëng Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng cô thÓ víi b¶n ®å tû lÖ 1: 25.000 nh sau:
- Sai sè trung ph¬ng cña vÞ trÝ ®Þa vËt biÓu thÞ trªn b¶n ®å gèc so víi vÞ
trÝ ®iÓm khèng chÕ ngo¹i nghiÖp gÇn nhÊt tÝnh theo tû lÖ b¶n ®å cÇn thµnh lËp
kh«ng vît qu¸ c¸c gi¸ trÞ sau ®©y: 0,5 mm khi thµnh lËp b¶n ®å ë vïng ®ång
b»ng, vïng ®åi vµ 0,7 mm khi thµnh lËp b¶n ®å ë vïng nói vµ nói cao.
- Sai sè trung ph¬ng ®é cao cña ®êng b×nh ®é, ®iÓm ®Æc trng ®Þa h×nh,
®iÓm ghi chó ®é cao biÓu thÞ trªn b¶n ®å gèc so víi ®é cao ®iÓm khèng chÕ ®é
cao ngo¹i nghiÖp gÇn nhÊt tÝnh theo kho¶ng cao ®Òu ®êng b×nh ®é c¬ b¶n
kh«ng vît qu¸ c¸c gi¸ trÞ trong b¶ng sau:
Kho¶ng cao ®Òu ®êng Sai sè trung ph¬ng vÒ ®é cao
b×nh ®é c¬ b¶n 1:10.000 1:25.000 1:50.000
1m 1/4
2.5 m 1/3 1/3
5m 1/3 1/3 1/3
10 m 1/2 1/2
20, 40 m 1/2
§èi víi khu vùc Èn khuÊt vµ ®Æc biÖt khã kh¨n c¸c sai sè trªn ®îc phÐp
t¨ng lªn 1,5 lÇn.
- Sai sè trung ph¬ng vÞ trÝ mÆt ph¼ng cña ®iÓm khèng chÕ ¶nh ngo¹i
nghiÖp, ®iÓm khèng chÕ ®o vÏ so víi vÞ trÝ ®iÓm to¹ ®é quèc gia gÇn nhÊt sau
b×nh sai tÝnh theo tû lÖ b¶n ®å thµnh lËp kh«ng vît qu¸ 0,1 mm ë vïng quang
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 10 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
®·ng vµ 0,15 mm ë vïng Èn khuÊt.
- Sai sè trung ph¬ng ®é cao cña ®iÓm khèng chÕ ¶nh ngo¹i nghiÖp, ®iÓm
khèng chÕ ®o vÏ sau b×nh sai so víi ®é cao cña ®iÓm ®é cao quèc gia gÇn nhÊt
kh«ng vît qu¸ 1/10 kho¶ng cao ®Òu ®êng b×nh ®é c¬ b¶n ë vïng quang ®·ng
vµ 1/5 kho¶ng cao ®Òu ®êng b×nh ®é c¬ b¶n ë vïng Èn khuÊt.
1.5 C¸c ph¬ng ph¸p thµnh lËp b¶n ®å ®Þa h×nh
C¸c ph¬ng ph¸p thµnh lËp B§§H ®îc thÓ hiÖn trong h×nh 1.2, trong
s¬ ®å ®ã ta thÊy r»ng cã nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó thµnh lËp
B§§H. B¶n ®å ®Þa h×nh ®îc thµnh lËp b»ng c¸c ph¬ng ph¸p sau:
1.5.1 §o vÏ trùc tiÕp ngoµi thùc ®Þa
Ph¬ng ph¸p nµy cã u ®iÓm lµ ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c rÊt cao cho tõng
®iÓm ®o vµ dïng cho c«ng t¸c thµnh lËp B§§H tû lÖ lín. Tuy vËy, ph¬ng ph¸p
nµy còng cã nh÷ng nhîc ®iÓm ®ã lµ: ®Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c th× mËt ®é ®iÓm
®o trùc tiÕp ngoµi thùc ®Þa ph¶i lín, do ®ã thêi gian lµm viÖc trùc tiÕp ngoµi
thùc ®Þa kÐo dµi. Bªn c¹nh ®ã ph¬ng ph¸p ®o l¹i bÞ ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn
thêi tiÕt, cña c¸c vËt c¶n h¹n chÕ tÇm th«ng híng vµ ph¶i kh¾c phôc nh÷ng
khã kh¨n vÊt v¶ do ®Þa h×nh phøc t¹p g©y ra. Do vËy, n¨ng suÊt lao ®éng vµ
hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cao, h¹n chÕ kh¶ n¨ng øng dông c¸c thµnh tùu khoa
häc kü thuËt kh¸c vµo c«ng t¸c ®o vÏ.
ChÝnh v× c¸c lý do c¬ b¶n nªu trªn mµ ph¬ng ph¸p ®o vÏ trùc tiÕp ngoµi
thùc ®Þa thêng ®îc ¸p dông vµo nh÷ng khu vùc kh«ng lín, chñ yÕu ®Ó thµnh
lËp b¶n ®å tû lÖ lín.
1.5.2 §o vÏ b»ng ¶nh chôp
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông cho nh÷ng khu vùc réng lín cÇn thµnh
lËp B§§H, ®©y lµ ph¬ng ph¸p chiÕm tØ träng 90% ®Õn 95% sè lîng B§§H ë
níc ta vµ c¸c níc tiªn tiÕn.
Trªn ¶nh chôp hÇu hÕt c¸c ®Þa vËt ®Òu cã mÆt nªn khèi lîng c«ng viÖc
x¸c ®Þnh to¹ ®é cña c¸c ®Þa vËt ®îc gi¶m nhÑ. Thµnh lËp B§§H cã thÓ ®îc
tiÕn hµnh theo ph¬ng ph¸p ®o ¶nh ®¬n hoÆc ph¬ng ph¸p ®o ¶nh lËp thÓ:
+ §o ¶nh ®¬n thêng gäi lµ ph¬ng ph¸p ®o vÏ phèi ®îc sö dông chñ yÕu
khi thµnh lËp b¶n ®å vïng b»ng ph¼ng cã ®é chªnh cao ®Þa h×nh kh«ng lín
nh»m b¶o ®¶m cho sai sè vÞ trÝ ®iÓm do ®é låi lâm ®Þa h×nh g©y ra kh«ng vît
qu¸ h¹n sai cho phÐp. Nh vËy, ®o ¶nh ®¬n ¸p dông cho thµnh lËp B§§H cã
hiÖu qu¶ ë vïng cã ®Þa h×nh kh¸ b»ng ph¼ng víi yÕu tè ®Þa h×nh ®îc ®o trùc
tiÕp ngoµi thùc ®Þa. Ph¬ng ph¸p nµy cã h¹n chÕ lµ c«ng t¸c ngo¹i nghiÖp t¬ng
®èi nhiÒu.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 11 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
C¸c ph­¬ng ph¸p thµnh lËp b¶n ®å ®Þa h×nh
§o vÏ trùc tiÕp §o vÏ b»ng ¶nh Biªn tËp tõ b¶n ®å ®Þa
ngoµi thùc ®Þa chôp h×nh tû lÖ lín h¬n
Ph¬ng ph¸p Ph¬ng ph¸p §o ¶nh ®¬n §o ¶nh lËp
bµn ®¹c toµn ®¹c thÓ
Ph¬ng ph¸p phèi Ph¬ng Ph¬ng Ph¬ng
hîp trªn ¶nh n¾n ph¸p t- ph¸p ph¸p
¬ng tù gi¶i ®o ¶nh
tÝch sè
Ph¬ng ph¸p phèi
hîp trªn b×nh ®å ¶nh
H×nh 1.2: S¬ ®å c¸c ph¬ng ph¸p thµnh lËp b¶n ®å ®Þa h×nh
+ §o ¶nh lËp thÓ: Ph¬ng ph¸p nµy cã kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t ®Þa h×nh tèt
h¬n so víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c. Nhê c¸c thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nh c¸c hÖ thèng ®o
vÏ ¶nh sè, ph¬ng ph¸p lËp thÓ tho¶ m·n ®é chÝnh x¸c cña c¸c lo¹i tû lÖ b¶n ®å
tõ 1:2.000 vµ nhá h¬n. Ph¬ng ph¸p lËp thÓ cã u ®iÓm nhÊt khi ®îc sö dông ®Ó
thµnh lËp B§§H ë nh÷ng vïng cã ®Þa h×nh khã kh¨n phøc t¹p (vÝ dô nh vïng
nói cao, ®Þa h×nh chia c¾t nhiÒu, khu nói ®¸,…).
1.5.3 Ph¬ng ph¸p biªn tËp
Thêng sö dông ph¬ng ph¸p nµy ®Ó lµm míi b¶n ®å, thµnh lËp c¸c b¶n
®å tû lÖ trung b×nh vµ tû lÖ nhá, thµnh lËp c¸c b¶n ®å chuyªn ®Ò. Ph ¬ng ph¸p
nµy cã u ®iÓm lµ rÎ tiÒn vµ nhanh chãng.
1.6 C«ng t¸c hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
1.6.1 Sù giµ cçi cña b¶n ®å ®Þa h×nh vµ sù cÇn thiÕt lµm míi
Víi sù thay ®æi cña thêi gian nhiÒu thay ®æi míi trªn mÆt ®Êt xuÊt hiÖn.
VÝ dô xuÊt hiÖn khu d©n c míi, xuÊt hiÖn hÖ thèng giao th«ng thuû lîi míi,
xuÊt hiÖn vïng ®Êt båi, ®Êt lë míi, xuÊt hiÖn nh÷ng rõng míi mäc hoÆc hoang
m¹c ho¸. Ë c¸c vïng cã c«ng tr×nh ®Ëp thuû ®iÖn sÏ kÐo theo hµng lo¹t c¸c
thay ®æi liªn quan ®Õn sù thay ®æi mùc níc, ®iÓm d©n c, khu c«ng nghiÖp míi
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 12 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
v.v.. C¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸, kiÕn tróc x©y dùng míi, nh÷ng phè x¸ cò bÞ ph¸
®i vµ thay vµo nh÷ng khu phè hiÖn ®¹i míi v.v.. Trong khi ®ã nh÷ng g× biÓu
thÞ trªn b¶n ®å t¹i mét thêi ®iÓm ®· qua nµo ®ã vÉn gi÷ nguyªn, kh«ng thay
®æi vµ trë thµnh l¹c hËu so víi sù tiÕn triÓn cña thùc tÕ do ®ã cÇn ph¶i hiÖn
chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh.
Qu¸ tr×nh giµ cçi x¶y ra kh«ng ®ång ®Òu trªn mäi khu vùc vµ kh«ng ®Òu
®Æn qua nhiÒu thêi ®iÓm kh¸c nhau. ë ®©u cã t¸c ®éng lín cña con ngêi th× ë
®ã tèc ®é giµ cçi cña b¶n ®å sÏ lín. Tr¸i l¹i c¸c vïng hoang v¾ng Ýt cã nh÷ng
biÕn ®æi ®¸ng kÓ. B¶n ®å cÇn lµm míi khi néi dung kh«ng cßn phï hîp víi
thùc ®Þa ë møc ®é ®¸ng kÓ (díi 40%) vµ nh÷ng biÕn ®éng ®ã g©y khã kh¨n
trong viÖc sö dông b¶n ®å ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô kinh tÕ, kü thuËt, khoa
häc; khi c¸c biÕn ®éng lín h¬n 40% th× b¶n ®å ®ã cÇn lµm l¹i hoµn toµn.
Nh÷ng nguyªn nh©n lµm b¶n ®å cò ®i ®ã lµ:
* Do t¸c ®éng cña con ngêi: Thêi ®iÓm thµnh lËp b¶n ®å lu«n cò h¬n so
víi hiÖn t¹i nªn c¸c yÕu tè néi dung b¶n ®å ®· cã sù thay ®æi kh¸ nhiÒu so víi
thùc tÕ. NhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi ®Êt níc ®ang trong giai ®o¹n tiÕn
hµnh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸, ph¸t triÓn kinh tÕ th× c«ng t¸c x©y dùng
c¸c c«ng tr×nh c¬ së vËt chÊt h¹ tÇng phôc vô cho kinh tÕ vµ ®êi sèng con ngêi
ngµy cµng t¨ng. V× t¸c ®éng nµy mµ bÒ mÆt Tr¸i ®Êt cã rÊt nhiÒu thay ®æi
ch¼ng h¹n nh hiÖn nay hµng lo¹t khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, khu ®« thÞ
míi ®îc h×nh thµnh. NhiÒu khu néi thÞ néi thµnh ®îc më réng. Trong thêi gian
võa qua ®· cã nhiÒu thay ®æi lín vÒ viÖc bè trÝ l¹i c¬ cÊu c©y trång n«ng
nghiÖp; cïng víi viÖc triÓn khai trång míi rõng theo ch¬ng tr×nh 327 còng nh
tÖ n¹n ph¸ rõng ®· lµm cho líp phñ thùc vËt cã nhiÒu thay ®æi. Chóng ta ®ang
tiÕn hµnh x©y dùng nhiÒu nhµ m¸y thuû ®iÖn: Thuû ®iÖn S¬n La, thuû ®iÖn TrÞ
An, thuû ®iÖn B¶n VÏ… HÖ thèng ®êng giao th«ng ®· cã nhiÒu thay ®æi, trong
®ã cã viÖc n©ng cÊp vµ lµm míi mét sè trôc ®êng giao th«ng quan träng vµ
c¸c cÊp ®êng liªn huyÖn, liªn x·. KÌm theo ®ã lµ hÖ thèng cÇu, cèng còng ®îc
x©y dùng míi… Ngoµi ra cßn cã c¸c nguyªn nh©n kh¸c nh : Sù thay ®æi cña
chÝnh s¸ch qu¶n lý, ®êng ®Þa giíi hµnh chÝnh chia t¸ch míi, chiÕn tranh, «
nhiÔm m«i trêng do ho¹t ®éng cña con ngêi. ChÝnh v× sù thay ®æi nµy mµ ®©y
lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm b¶n ®å cò ®i.
* Do t¸c ®éng cña tù nhiªn: HiÖn nay khi thêi tiÕt khÝ quyÓn cã nhiÒu
thay ®æi nªn c¸c hiÖn tîng thiªn tai nh: b·o lôt, xãi lë, sa m¹c ho¸, ®éng ®Êt,
nói löa, sãng thÇn, ho¹t ®éng cña dßng ch¶y…còng lµm biÕn ®æi kh«ng nh÷ng
chØ ®èi víi c¸c ®èi tîng cña líp phñ mÆt ®Êt mµ cßn c¶ vÒ diÖn m¹o cña ®Þa
h×nh.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 13 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
* Do nhu cÇu thay ®æi líi chiÕu, thay ®æi ®é cao chuÈn quèc gia, thay
®æi ký hiÖu b¶n ®å. Mµ môc ®Ých cña hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh lµ lµm cho
néi dung cña b¶n ®å phï hîp víi hiÖn tr¹ng thùc ®Þa vµ thÓ hiÖn trong hÖ to¹
®é quy ®Þnh cïng víi hÖ thèng ký hiÖu b¶n ®å hiÖn hµnh.
Nh vËy, khi bÒ mÆt thùc ®Þa cã nhiÒu biÕn ®æi th× chóng ta ph¶i thùc
hiÖn c«ng t¸c hiÖn chØnh B§§H víi môc ®Ých cËp nhËt c¸c th«ng tin biÕn ®æi
lªn b¶n ®å phôc vô cho c¸c môc ®Ých cña ®êi sèng x· héi.
1.6.2 Kh¸i niÖm chung vÒ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
1. Kh¸i niÖm
HiÖn chØnh B§§H tøc lµ chØnh söa néi dung cña b¶n ®å phï hîp víi
t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña ®èi tîng b¶n ®å b»ng c¸ch tiÕn hµnh nh÷ng tu söa cã
tÝnh chÊt côc bé vµ lµm b¶n in míi cña b¶n ®å.
Tèc ®é “cò ho¸” cña b¶n ®å phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cña khu vùc,
b¶n ®å cña nh÷ng vïng míi x©y dùng vµ cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ nÒn
kinh tÕ th× sÏ bÞ cò ho¸ nhanh. ViÖc x¸c ®Þnh ®é cò cña b¶n ®å cã ý nghÜa rÊt
lín, nã cho phÐp x¸c ®Þnh ®îc møc ®é vµ kh¶ n¨ng tin cËy cßn ®îc sö dông ®Ó
®a ra quyÕt ®Þnh b¶n ®å cÇn ®îc hiÖn chØnh hoÆc thµnh lËp míi. ViÖc ®¸nh gi¸
®é cò cña b¶n ®å ®Þa h×nh b»ng % cã thÓ ®îc tÝnh to¸n theo tõng yÕu tè néi
dung cña b¶n ®å:
trong ®ã:
lµ % biÕn ®æi.
i lµ yÕu tè néi dung cña b¶n ®å (d©n c, thùc phñ,…)
B lµ sè lîng yÕu tè biÕn ®æi trong mét líp néi dung cña b¶n ®å.
C lµ tæng sè lîng yÕu tè trong mét líp néi dung cña b¶n ®å.
KÕt qu¶ trung b×nh biÕn ®æi ®îc tÝnh:
; n – sè líp néi dung cña b¶n ®å.
HoÆc cã thÓ tÝnh møc ®é cò cña b¶n ®å ®Þa h×nh theo sè lîng « vu«ng:
Trong c«ng thøc trªn: lµ sè « vu«ng chøa c¸c yÕu tè thay ®æi,
lµ sè « vu«ng chøa c¸c yÕu tè kh«ng cã
thay ®æi.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 14 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
kÝch thíc cña « vu«ng tuú thuéc vµo tû lÖ b¶n ®å vµ mËt ®é thÓ hiÖn c¸c
yÕu tè néi dung ®Ó lùa chän. Thêng ®èi víi b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:10.000 vµ
lín h¬n th× kÝch thíc cña « vu«ng lµ 5x5 cm, cßn ®èi víi b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ
1:25.000 vµ nhá h¬n th× chän kÝch thíc « vu«ng lµ 2x2 cm.
Tõ møc ®é “cò ho¸” cña b¶n ®å, tû lÖ b¶n ®å vµ yªu cÇu cña s¶n xuÊt cã
thÓ ®a ra chu kú hiÖn chØnh b¶n ®å hîp lý vµ tèi u. ë nh÷ng khu vùc quan
träng ®èi víi viÖc ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt vµ quèc phßng th× cÇn lµm míi b¶n
®å sau 6-8 n¨m, ë c¸c vïng kh¸c tõ 10-15 n¨m. Thêng th× B§§H tû lÖ 1:5.000
vµ lín h¬n, ®Æc biÖt ®èi víi vïng ven ®« thÞ cã tèc ®é ®« thÞ ho¸ cao th× thêi
gian hiÖn chØnh cËp nhËt lµ 2 ®Õn 3 n¨m. B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:10.000 vµ
nhá h¬n th× chu kú vµ thêi gian hiÖn chØnh thêng dµi h¬n.
Khi x¸c ®Þnh ®îc ®é cò cña b¶n ®å trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®é
chÝnh x¸c b¶n ®å gèc hiÖn chØnh, phô thuéc yÕu tè ®Þa h×nh, mËt ®é c¸c yÕu tè
®Þa vËt vµ sè lîng, ®Æc tÝnh biÕn ®æi bÒ mÆt khu vùc hiÖn chØnh cïng c¸c t liÖu
míi nhÊt hiÖn cã ®Ó cã thÓ lùa chän ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh tèi u.
2. C¸c hÖ thèng hiÖn chØnh
1. HiÖn chØnh theo chu kú
C¸c b¶n ®å ®îc hiÖn chØnh sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ®é dµi
cña chu kú ®îc quy ®Þnh phô thuéc vµo c¸c nh©n tè: cêng ®é thay ®æi, tû lÖ
b¶n ®å, ý nghÜa cña khu vùc ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n… Chu kú hiÖn chØnh
dao ®éng trong ph¹m vi tõ 6 ®Õn 15 n¨m; ë nh÷ng vïng quan träng nhÊt th× sù
hiÖn chØnh ®îc tiÕn hµnh sau 6 ®Õn 8 n¨m, cßn ®èi víi nh÷ng vïng kh¸c th× lµ
tõ 10 ®Õn 15 n¨m. HiÖn nay, ®èi víi c¸c níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, víi sù ph¸t
triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng nghÖ th× hä ®· thùc hiÖn hiÖn chØnh b¶n ®å
®Þa h×nh theo chu kú 5 n¨m mét lÇn hiÖn chØnh; ®èi víi nh÷ng vïng ®Æc biÖt
cã sù thay ®æi do t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ t¸c ®éng cña con ngêi
th× ngêi ta thùc hiÖn hiÖn chØnh ngay.
2. HiÖn chØnh thêng xuyªn
HÖ thèng hiÖn chØnh nµy øng dông ®èi víi b¶n ®å hµng h¶i vµ øng dông
®èi víi nh÷ng vïng ®Æc biÖt quan träng; ®Ó tiÕn hµnh hiÖn chØnh thêng xuyªn
ngêi ta ph¶i tæ chøc hÖ thèng thu nhËn nh÷ng th«ng tin vÒ sù biÕn ®æi cña khu
vùc.
1.6.3 C¸c ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh
Sù thay ®æi, biÕn ®æi cña c¸c yÕu tè ®Þa h×nh ®Þa vËt sau khi B§§H
thµnh lËp ®îc x¸c ®Þnh vµ lÊy tõ ¶nh hµng kh«ng hay ¶nh vÖ tinh míi chôp,
hoÆc ta còng cã thÓ lÊy tõ c¸c b¶n ®å cã tû lÖ lín h¬n võa míi thµnh lËp vµ
kh¶o s¸t ngoµi thùc ®Þa.
Dùa vµo ®Æc ®iÓm cña th«ng tin biÕn ®æi cña c¸c yÕu tè ®Þa h×nh ®Þa vËt
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 15 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
cÇn thiÕt cho viÖc hiÖn chØnh b¶n ®å ta cã thÓ sö dông mét trong c¸c ph¬ng
ph¸p hiÖn chØnh sau:
- HiÖn chØnh trùc tiÕp ngoµi thùc ®Þa.
- HiÖn chØnh theo c¸c b¶n ®å cã tû lÖ lín h¬n míi thµnh lËp hoÆc míi
hiÖn chØnh.
- HiÖn chØnh b¶n ®å theo ¶nh hµng kh«ng hoÆc ¶nh vÖ tinh.
C«ng t¸c hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh cã thÓ thùc hiÖn theo quy tr×nh
c«ng nghÖ nh trªn h×nh 1.3. ViÖc lùa chän ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh phô thuéc
vµo nhiÒu nh©n tè, ch¼ng h¹n nh: tû lÖ b¶n ®å, ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn,
c¸c t liÖu gèc ®îc sö dông ®Ó hiÖn chØnh,…, trong thùc tÕ ta th êng phèi hîp sö
dông c¶ ba ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh nãi trªn.
LËp thiÕt kÕ kü thuËt
T­liÖu ¶nh hµng kh«ng (hoÆc ¶nh vÖ tinh)
C«ng t¸c chuÈn bÞ, thu thËp tµi liÖu:
Ph©n tÝch møc ®é biÕn ®æi, thiÕt kÕ chi tiÕt ®o
vÏ néi nghiÖp
Xö lý ®o vÏ ¶nh hµng kh«ng (¶nh vÖ tinh):
T¨ng dµy, n¾n ¶nh lËp b×nh ®å ¶nh.
Gi¶i ®o¸n ¶nh néi nghiÖp vµ ®iÒu vÏ ngo¹i
nghiÖp
ChØnh söa, sè ho¸, biªn tËp
KiÓm tra kÕt qu¶ hiÖn chØnh
Söa ch÷a, hoµn thiÖn b¶n gèc hiÖn chØnh
In, giao nép s¶n phÈm
H×nh 1.3: S¬ ®å c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
1. Ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh trùc tiÕp ngoµi thùc ®Þa
Ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh B§§H b»ng ®o ®¹c trùc tiÕp ë thùc ®Þa ®îc tiÕn
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 16 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
hµnh b»ng c¸c ph¬ng ph¸p ®o ®¹c truyÒn thèng ë khu vùc cÇn hiÖn chØnh; khi
thùc hiÖn kh¶o s¸t ngo¹i nghiÖp toµn bé khu vùc hiÖn chØnh ta chØnh söa t¹i
thùc ®Þa nh÷ng biÕn ®æi vÒ ®Þa h×nh vµ ®Þa vËt. Ph¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông
®èi víi nh÷ng khu vùc kh«ng cã ¶nh hµng kh«ng vµ kh«ng cã t liÖu b¶n ®å
cÇn thiÕt; nh÷ng khu vùc cÇn hiÖn chØnh nhá. Ph¬ng ph¸p nµy ®¹t ®é chÝnh
x¸c cao, cã thÓ chØnh söa chÝnh x¸c c¶ sù thay ®æi vÒ mÆt ®Þa h×nh, thuËn lîi
cho khu vùc hiÖn chØnh nhá cã sù thay ®æi, vïng cÇn hiÖn chØnh cã ®Þa vËt
phøc t¹p, che khuÊt nhiÒu, tËn dông nh÷ng lo¹i m¸y mãc hiÖn cã.
Ph¬ng ph¸p nµy cã nhîc ®iÓm lµ ®ßi hái tèn nhiÒu c«ng søc, thêi gian
thi c«ng kÐo dµi, chÞu nhiÒu ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, kÐm hiÖu qu¶
kinh tÕ, kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc khi vïng cÇn hiÖn chØnh cã ®Þa h×nh phøc t¹p
khã kh¨n cho viÖc tiÕn hµnh ®o ®¹c ngoµi thùc ®Þa.
2. Ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh theo b¶n ®å cã tû lÖ lín h¬n míi ®îc thµnh
lËp hoÆc míi hiÖn chØnh
C«ng t¸c hiÖn chØnh tiÕn hµnh theo quy t¾c biªn vÏ B§§H t¬ng øng cã
tû lÖ lín h¬n, ë ®©y ta ®¸nh gi¸ møc ®é biÕn ®æi cña c¸c phÇn tö néi dung trªn
b¶n ®å cÇn hiÖn chØnh. Cã thÓ dïng c¸c b¶n ®å thiÕt kÕ quy ho¹ch, b¶n ®å
hoµn c«ng c¸c c«ng tr×nh ®· thi c«ng ®Ó lµm c¬ së hiÖn chØnh.
Ph¬ng ph¸p nµy cã u ®iÓm lµ ®îc thùc hiÖn nhanh chãng, ®¹t ®é chÝnh
x¸c cao, c«ng viÖc hiÖn chØnh ®îc tiÕn hµnh hoµn toµn trong phßng nªn ®îc
triÓn khai c«ng viÖc thuËn tiÖn. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p nµy cã nhîc ®iÓm lµ
chØ thùc hiÖn ®îc ë khu vùc cÇn hiÖn chØnh ®· cã B§§H tû lÖ lín h¬n míi ®îc
thµnh lËp hoÆc míi hiÖn chØnh. §é chÝnh x¸c cña b¶n ®å ®· hiÖn chØnh phô
thuéc vµo ®é chÝnh x¸c tµi liÖu vµ ph¬ng ph¸p chuyÓn vÏ.
3. Ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å theo ¶nh hµng kh«ng vµ ¶nh vÖ tinh
* Ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å b»ng t liÖu ¶nh hµng kh«ng:
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch chØnh söa b¶n gèc hiÖn chØnh
ë néi nghiÖp theo ¶nh, sau ®ã kh¶o s¸t kiÓm tra ngo¹i nghiÖp. Khi hiÖn chØnh
b¶n ®å theo ¶nh hµng kh«ng cã thÓ tiÕn hµnh b»ng c¸ch sö dông c¸c b×nh ®å
¶nh, c¸c tÊm ¶nh ®· n¾n, cïng víi viÖc sö dông b¶n sao b¶n ®å gèc trªn nÒn
®Õ trong vµ c¸c b¶n sao n©u hoÆc ®en tõ c¸c b¶n ®å gèc ®ã.
B×nh ®å ¶nh, b¶n gèc in hoÆc b¶n sao nÐt cña nã ®îc dïng ®Ó hiÖn chØnh
b¶n ®å th× ®îc gäi lµ b¶n gèc hiÖn chØnh. Sau ®ã c¸c b¶n gèc hiÖn chØnh cã thÓ
®ãng vai trß b¶n gèc biªn vÏ hoÆc b¶n gèc in. C«ng nghÖ vµ viÖc tæ chøc c¸c
c«ng t¸c hiÖn chØnh b¶n ®å chØ ®îc x¸c ®Þnh sau khi nghiªn cøu c¬ së tr¾c ®Þa
cña b¶n ®å cÇn hiÖn chØnh, nh÷ng ®Æc ®iÓm khu vùc vµ nh÷ng thay ®æi ®· x¶y
ra trªn ®ã, chÊt lîng cña c¸c t liÖu ¶nh hµng kh«ng ®îc dïng ®Ó hiÖn chØnh.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 17 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
Nh vËy, ph¬ng ph¸p nµy phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña khu hiÖn chØnh tõ
gãc ®é ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu kü thuËt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ khi cÇn thiÕt cho
phÐp kh¶o s¸t thùc ®Þa tríc khi ®iÒu chØnh vÒ néi nghiÖp, trong trêng hîp ®Æc
biÖt cã thÓ bá qua kh©u kh¶o s¸t ngo¹i nghiÖp. §©y lµ ph¬ng ph¸p ®îc ¸p
dông réng r·i, ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, rót ng¾n nhiÒu thêi gian, Ýt chÞu ¶nh h-
ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. B»ng ph¬ng ph¸p nµy ta nhanh chãng x¸c ®Þnh
®îc møc ®é thay ®æi cña néi dung b¶n ®å b»ng c¸ch so s¸nh ¶nh hµng kh«ng
míi chôp víi b¶n ®å cÇn hiÖn chØnh. Tuy nhiªn thêi gian chôp ¶nh hµng
kh«ng theo tõng tû lÖ kh¸c nhau, vµ Ýt nhÊt còng ph¶i 5 n¨m míi tiÕn hµnh
chôp l¹i, cho nªn cÇn ¸p dông khi khu ®o cã ¶nh hµng kh«ng míi nhÊt nªn
¶nh hµng kh«ng ®· cò th× c«ng t¸c ®iÒu vÏ ngo¹i nghiÖp sÏ ph¶i t¨ng lªn
nhiÒu.
* Ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å b»ng t liÖu ¶nh vÖ tinh:
VÒ nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å b»ng t liÖu ¶nh vÖ tinh
còng gièng nh ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å b»ng t liÖu ¶nh hµng kh«ng, ®Ó
hiÖn chØnh ta sö dông kÕt hîp b×nh ®å ¶nh vÖ tinh vµ b¶n ®å gèc cÇn hiÖn
chØnh. Víi ®Æc ®iÓm cña ¶nh vÖ tinh lµ ¶nh vÖ tinh cã ®é cao bay chôp lín
(450-20000 km) nªn cã tÇm bao qu¸t réng lín, tÝnh tæng qu¸t ho¸ tù nhiªn râ
rÖt, ®Æc biÖt lµ tÝnh thêi sù cña ¶nh vÖ tinh lµ rÊt cao do chu kú chôp lÆp ng¾n
(cì 1 lÇn / 1 th¸ng). Do vËy mµ ¶nh vÖ tinh cã thÓ cung cÊp th«ng tin vÒ bÒ
mÆt Tr¸i ®Êt cho ngêi sö dông trªn mét ph¹m vi réng ë cïng mét thêi ®iÓm,
cïng mét ®iÒu kiÖn thu nhËn th«ng tin; nã cho phÐp rót ng¾n thêi gian thu
nhËn th«ng tin thµnh lËp b×nh ®å ¶nh. Tuy nhiªn, ¶nh vÖ tinh còng cã nhîc
®iÓm ®ã lµ ®é ph©n gi¶i cña ¶nh vÖ tinh cã ®é chÝnh x¸c vÒ mÆt h×nh häc
kh«ng cao (hiÖn nay ¶nh vÖ tinh cã ®é ph©n gi¶i tèt nhÊt míi chØ ®¹t 0,6 m),
®Æc biÖt lµ ®é chÝnh x¸c x¸c ®Þnh ®é cao thÊp. V× vËy mµ ¶nh vÖ tinh kh«ng
®¸p øng ®îc cho c«ng t¸c hiÖn chØnh B§§H ë tû lÖ b¶n ®å lín, vµ ë nh÷ng
khu vùc phøc t¹p vÒ ®Þa h×nh mµ chØ ®¶m b¶o yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cho hiÖn
chØnh B§§H ë tû lÖ trung b×nh vµ tû lÖ nhá, ®Æc biÖt lµ hiÖn chØnh ®Þa vËt.
Nh vËy ta cã thÓ thÊy r»ng ®Ó hiÖn chØnh B§§H th× dùa vµo c¸c yªu cÇu
vÒ ®é chÝnh x¸c, ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn cã mµ lùa chän ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh
cho phï hîp.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 18 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
Ch¬ng 2
T¦ LIÖU viÔn th¸m vµ kh¶ n¨ng øng dông trong
C¤NG T¸C HIÖN CHØNH B¶N §å §ÞA H×NH
2.1 C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n VÒ VIÔN TH¸M
2.1.1 §Þnh nghÜa
ViÔn th¸m ®îc ®Þnh nghÜa nh mét khoa häc c«ng nghÖ mµ nhê nã c¸c
tÝnh chÊt cña vËt thÓ quan s¸t ®îc x¸c ®Þnh, ®o ®¹c hoÆc ph©n tÝch mµ kh«ng
cÇn tiÕp xóc trùc tiÕp víi chóng.
Sãng ®iÖn tõ hoÆc ®îc ph¶n x¹ hoÆc ®îc bøc x¹ tõ vËt thÓ thêng lµ
nguån t liÖu chñ yÕu trong viÔn th¸m. Tuy nhiªn nh÷ng d¹ng n¨ng lîng kh¸c
nh tõ trêng, träng trêng còng cã thÓ ®îc sö dông ®Ó khai th¸c th«ng tin. ThiÕt
bÞ dïng ®Ó c¶m nhËn sãng ®iÖn tõ ph¶n x¹ hay bøc x¹ tõ vËt thÓ ®îc gäi lµ bé
c¶m. Ph¬ng tiÖn dïng ®Ó mang c¸c bé c¶m ®îc gäi lµ vËt mang. VËt mang
gåm khÝ cÇu, m¸y bay, vÖ tinh, tÇu vò trô.
§Ó hiÓu vÒ b¶n chÊt ¶nh vÖ tinh chóng ta xem xÐt s¬ ®å thu nhËn vµ xö
lý th«ng tin viÔn th¸m.
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 19 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
H×nh 2.1 : S¬ ®å hÖ thèng thu nhËn th«ng tin viÔn th¸m
HÖ thèng ®îc m« t¶ theo s¬ ®å sau :
M«i trêng M«i trêng
Nguån truyÒn n¨ng §èi tîng tù truyÒn n¨ng
n¨ng lîng lîng nhiªn lîng
§èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña viÔn th¸m lµ bÒ mÆt ®Þa h×nh vµ sù
thay ®æi cña chóng trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt. Dùa vµo t liÖu viÔn th¸m mµ con ngêi
nghiªn cøu ®îc c¸c thay ®æi cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt mµ kh«ng cÇn tiÕp xóc trùc
tiÕp víi ®èi tîng mµ th«ng qua h×nh ¶nh cña chóng. H×nh ¶nh cña c¸c ®èi tîng
trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt ®îc thu nhËn b»ng mét thiÕt bÞ lµ bé c¶m biÕn th«ng qua
n¨ng lîng bøc x¹ hay ph¶n x¹ tõ c¸c vËt thÓ theo tõng bíc sãng x¸c ®Þnh.
Nguån n¨ng lîng chÝnh thêng sö dông trong viÔn th¸m lµ bøc x¹ mÆt
trêi, n¨ng lîng cña sãng ®iÖn tõ do c¸c vËt thÓ ph¶n x¹ hay bøc x¹ ®îc thu
nhËn bëi bé c¶m ®Æt trªn vËt mang, n¨ng lîng nµy ®îc chuyÓn thµnh tÝn hiÖu
sè vµ truyÒn vÒ tr¹m thu trªn mÆt ®Êt. Sau khi ®îc xö lý ¶nh viÔn th¸m sÏ cung
cÊp th«ng tin vÒ c¸c vËt thÓ t¬ng øng víi n¨ng lîng bøc x¹ øng víi tõng bíc
sãng do bé c¶m biÕn nhËn ®îc trong d¶i phæ ®· x¸c ®Þnh (tõ cùc tÝm ®Õn hång
ngo¹i); do ®ã ¶nh viÔn th¸m ®îc gäi lµ d÷ liÖu ¶nh ®a phæ hay ®a kªnh.
M«i trêng truyÒn n¨ng lîng: lµ khÝ quyÓn hoÆc níc. ë ®©y, m«i trêng
truyÒn n¨ng lîng lµ khÝ quyÓn. N¨ng lîng truyÒn qua khÝ quyÓn bÞ khÝ quyÓn
hÊp thô, t¸n x¹ vµ ph©n bè l¹i n¨ng lîng trong d¶i phæ chiÕu tíi ®èi tîng.
C¬ së d÷ liÖu cña viÔn th¸m lµ sãng ®iÖn tõ ®îc ph¸t x¹ hoÆc bøc x¹ tõ
c¸c vËt thÓ, c¸c ®èi tîng trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt. Bøc x¹ ®iÖn tõ truyÒn n¨ng lîng
®iÖn tõ trªn c¬ së c¸c dao ®éng cña ®iÖn trêng vµ tõ trêng trong kh«ng gian;
qu¸ tr×nh lan truyÒn cña sãng ®iÖn tõ qua m«i trêng vËt chÊt sÏ t¹o ra ph¶n x¹,
hÊp thô, t¸n x¹ vµ bøc x¹ sãng ®iÖn tõ díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau tuú thuéc
vµo bíc sãng. Sãng ®iÖn tõ cã 4 tÝnh chÊt c¬ b¶n: bíc sãng, híng lan truyÒn,
biªn ®é vµ mÆt ph©n cùc. Bèn thuéc tÝnh cña bøc x¹ ®iÖn tõ liªn quan ®Õn c¸c
néi dung th«ng tin kh¸c nhau, vÝ dô nh tÇn sè hay bíc sãng liªn quan tíi mÇu
s¾c, sù ph©n cùc liªn quan ®Õn h×nh d¹ng cña vËt thÓ vµ nã phô thuéc vµo
thµnh phÇn vËt chÊt vµ cÊu tróc cña chóng, lµm cho mçi ®èi tîng ®îc x¸c ®Þnh
vµ nhËn biÕt mét c¸ch duy nhÊt.
2.1.2 Ph©n lo¹i viÔn th¸m
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m 20 Líp: Tr¾c ®Þa B - K48