Việt nam sử thi anh hùng ca

Lôøi giôùi thieäu
TRAÀN TRÍ TRUNG
Luïc baùt laø theå thô ñaëc bieät cuûa ngöôøi Vieät Nam, töø
thuôû coøn naèm noâi, vaàn thô luïc baùt qua tieáng ru cuûa meï
ñaõ thaám vaøo taâm hoàn. Lôùn leân, khi tieáp xuùc vôùi vaên hoùa,
ñöôïc hai taùc phaåm thô luïc baùt laø Kim Vaân Kieàu cuûa Thi
haøo Nguyeãn Du vaø Luïc Vaân Tieân cuûa Cuï Ñoà Chieåu soi
VIEÄT NAM saùng, thô Luïc baùt laïi caøng thaám saâu trong moãi taâm hoàn
cuûa ngöôøi Vieät.
THI SÖÛ HUØNG CA Hoâm nay, ñoïc Vieät Nam thi söû huøng ca cuûa Haøn só
Traàn Trí Trung, thaät söï toâi voâ cuøng thaùn phuïc. Bôûi
ngoaøi hai taùc phaåm vó ñaïi, Kim Vaân Kieàu vaø Luïc Vaân
Tieân, coøn moät soá taùc phaåm ñoà soä xa xöa laïi raát noåi tieáng
trong neàn vaên hoïc Vieät Nam nhö Phan – Traàn, Quan AÂm
Thò Kính, Bích Caâu Kyø Ngoä, Nhò Ñoä Mai. Nhö vaäy, theå
thô luïc baùt tröôøng thieân, ít coù thi nhaân naøo thöïc hieän.
Thoâng thöôøng chæ vaøi ba hoaëc naêm baûy chuïc caâu maø
thoâi. Nhö vaäy, vieát thô luïc baùt tröôøng thieân laø moät thaùch
thöùc khoù khaên. ÔÛ Kim Vaân Kieàu thì taùc giaû döïa vaøo coát
truyeän Trung Hoa, coøn Vieät Nam thi söû huøng ca, Haøn só
Traàn Trí Trung döïa chính vaøo lòch söû daân toäc Vieät Nam
qua nhöõng trieàu ñaïi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn… Quaû thaät ñaây
laø khoù khaên raát lôùn khi vaän duïng aâm saéc thô luïc baùt ñeå
chuyeån taûi ñeà taøi lòch söû ( ôû ñaây chæ so saùnh veà theå loaïi )
Saigon 2010 Sau khi ñoïc heát taäp thô Vieät Nam thi söû huøng ca,
toâi voâ cuøng xuùc ñoäng. Haøn só Traàn Trí Trung ñaõ kheùo
leùo vaän duïng moät caùch linh hoaït buùt phaùp cuûa theå thô
luïc baùt, ñeå chuyeån taûi noäi dung töøng giai ñoaïn lòch söû,
luùc thì huøng traùng, luùc thì tuûi haän ñau thöông v.v… Chæ
vôùi hai caâu saùu vaø taùm lieân keát nhau thaønh chuoãi xích
daøi voâ taän, Vieät Nam thi söû huøng ca laø moät taùc phaåm
thô mang tính daân toäc vaø hieän ñaïi. Chaát thi vò cuûa thô
thaâm traàm maø töôi saùng, noàng naøn tình yeâu queâ höông
ñaát nöôùc, caûm hoaøi theá söï thöông ñau.
Lôøi taùc giaû
Raát mong thi phaåm Vieät Nam thi söû huøng ca ñöôïc
hoaøn thaønh sôùm vaø ñöôïc söï uûng hoä nhieät tình cuûa baïn
ñoïc yeâu thô. Duø sao ñaây cuõng chính laø noã löïc cuûa taùc
Vieät Nam thi söû huøng ca laø thi taäp vieát baèng theå
giaû treân böôùc ñöôøng söï nghieäp vaên chöông.
thô luïc baùt trình baøy sô löôïc chieàu daøi haøng ngaøn naêm
lòch söû cuûa daân toäc Vieät Nam, töø thôøi Huøng Vöông ñeán
Ngaøy 2 thaùng 9 naêm 2006
cuoái theá kyû XX, caên cöù theo caùc taøi lieäu:
TRAÀN VAÊN TROÏNG
1. Vieät Nam Söû Löôïc cuûa Traàn Troïng Kim
2. Vieät Söû Toaøn Thö cuûa Phaïm Vaên Sôn
3. Vieät Söû cuûa Nguyeãn Vaên Böôøng
4. Caùc Trieàu Ñaïi Vieät Nam cuûa Quyønh Cö, Ñoã Ñöùc Huøng
5. Toùm taét Nieân Bieåu Lòch Söû Vieät Nam cuûa Haø Vaên Thö
– Traàn hoàng Ñöùc
6. Ñaïi cöông Lòch Söû Vieät Nam I, II, III. Chuû bieân:
Tröông Höõu Quyùnh, Ñinh Xuaân Laâm, Leâ Maäu Haõn
7. Vieät Nam söû löôïc I, II, III ( Traàn Quoác Vöôïng phieân
dòch vaø chuù giaûi )
8. Giaùo Trình Lòch Söû Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam.
9. Haït Gioáng Ñoû Nhieàu taùc giaû Ban Lieân Laïc Truyeàn
Thoáng Thieáu Sinh Quaân Mieàn Ñoâng Nam Boä.
Töø moïi mieàn ñaát nöôùc, ñaõ hun ñuùc neân con
ngöôøi Vieät Nam maùu ñoû, da vaøng, vaø tình yeâu queâ
höông luoân luoân theå hieän trong moïi khoâng gian, thôøi
gian. Ngöôøi Vieät Nam voán caàn cuø, thoâng minh, chaát
phaùc, hieàn hoøa, yeâu cuoäc soáng thanh bình, yeâu höông
queâ ñoàng noäi. Töï bieát, coù taàm nhìn giôùi haïn tröôùc laâu
ñaøi kyø vó cuûa daân toäc, söï nhaän thöùc noâng caïn tröôùc
maët noåi meânh moâng, treân chieàu saâu thaêm thaúm vaø
chieàu daøi laãm lieät cuûa Lòch söû, nhöng khaúng ñònh taùc
giaû laø moät trong 85 trieäu ngöôøi Vieät Nam cuûa thôøi ñaïi Neùt ñeïp söû thi
hoâm nay, coù quyeàn thöøa höôûng di saûn töø tieàn nhaân ñeå
laïi, coù quyeàn töï haøo nhöõng huyeát thoáng ñaõ mang, coù
quyeàn ca ngôïi nhöõng vaøng son huy hoaøng toät ñænh cuûa
daân toäc. Khu vöôøn luïc baùt raát nhieàu hoa
Vieät Nam thi söû huøng ca xuaát baûn (22/12/2006)
laø quaø taëng ñoïc giaû yeâu thô, caùc baäc laõo thaønh Caùch Vònh hoïa non soâng raát möôït maø
maïng Chi ñoäi 12, Chi ñoäi 15 vaø Phaät töû chuøa Vaïn
Maét boái roái oà muoân saéc môùi
Thoï… AÁn phaåm khoâng coù muïc ñích kinh doanh. Theá maø
bò só quan taâm lyù chieán Hoà Thanh Böûu, phaùp danh Muõi baøng hoaøng aù vaïn höông xa
Thích Nhaät Taân xöng Maëc Giang, vöôït bieân naêm 75 Trong nhö löu thuûy ngôøi kim coå
ñònh cö taïi UÙc. Caäu laø Phaïm Vaên Xua, Thích Nhaät
Thöôøng xöng Mai Nhaät Thu, vôï Huyønh Thò Thu Vaân, Saùng saùnh ñònh tinh chieáu haûi haø
boïn nguyeân ñôn khôûi kieän. Taïi toøa aùn nhaân daân Tp. Deät aùng vaên chöông baèng caûm xuùc
HCM, thaåm phaùn Nguyeãn Hoaøng Ñaït thuï lyù töø ( 2006
– 2910 ). Vôùi taâm trong saùng, noäi dung vieát roõ raøng,
Vieät Nam thi söû baûn huøng ca.
ba laàn bò ñôn Haøn só Traàn Trí Trung ñeà nghò toøa xöû,
boïn nguyeân ñôn ruùt lui. Vieät Nam thi söû huøng ca taùi Haøn só Traàn Trí Trung
baûn. Traän troïng kính caùo ñoïc giaû,
Ngaøy 10 thaùng 9 naêm 2010
Caån chí
Haøn só Traàn Trí Trung
9 10
NGUOÀN COÄI
Nghe loa truyeàn, moät treû thô
24 Trôû mình goïi meï xin thöa ít lôøi
Coâng ôn sanh döôõng neân ngöôøi
Da vaøng, muõi teït, daùng thon
Thaân trai ngang doïc giöõa trôøi baùo aân
Toùc ñen, raêng traéng, moâi son, gioïng traàm
Laøng Phuø Ñoång, moät coâng thaàn
Khôûi töø huyeàn söû xa xaêm
28 Vung roi ngöïa saét, giaëc AÂn quy haøng (1)
04 Höôùng veà nguoàn coäi Vieät Nam raïng ngôøi
Soùc Sôn vöôït ñænh non ngaøn
Chaân dung toå phuï hai ngöôøi
Uy danh Thaùnh Gioùng daân gian phuïng thôø.
Laïc Long Quaân keát duyeân ñôøi AÂu Cô
Mî nöông coâng chuùa tuoåi thô
Moät traêm quaû tröùng thieân cô (1)
32 Ñoùa hoa haøm tieáu ñang chôø moái mai (2)
08 Nöûa nöông Hạnh meï, nöûa nhôø Ñöùc cha
Khueâ moân löôïc giaét traâm caøi
Phaát côø tuyeân döïng sôn haø
Long lanh maét ngoïc, neùt ngaøi lieãu vöông
Trieån khai laäp quoác hieäu laø Vaên Lang
Tô hoàng keát moái uyeân öông
Vöông quyeàn chín böïc ngai vaøng
36 Sôn Tinh nhanh böôùc queâ höông Ba Vì
12 Ngöôøi con trai tröôûng ñaêng ñaøn ngoâi vua
Thuûy Tinh oâm moái tình si
Khaép vuøng luùa nöôùc truùng muøa
Hoâ phong hoaùn vuõù, yeáu thì phaûi thua
Xaây ñôøi no aám naéng möa taûo taàn
Naéng möa töø ñoù giao muøa
Ngoïc aán truyeàn tieáp minh quaân
40 Nöôùc Nam höng thònh thuaän hoøa bình an
16 Cuøng neâu danh hieäu nguyeân vaàn Huøng Vöông
Möôøi taùm ñôøi vöõng coät röôøng
Toâi trung, Chuùa saùng, tam cöông, nguõ thöôøng (1) Nhaø AÂn (Trung Hoa) xaâm laêng Vieät Nam vaøo ñôøi Huøng
Huøng Vöông thöù saùu, Baéc phöông Vöông thöù 6, nhöng thaát baïi. Nhôø Caäu Beù laøng Phuø Ñoång,
20 Giaëc AÂn aøo aït môû ñöôøng xaâm laêng côõi ngöïa saét, göôm saét, noùn saét phi maõ nhö thaàn, giaëc AÂn tan
Vua truyeàn taát caû thaàn daân naùt, ñaàu haøng. Phaù xong giaëc AÂn, veà ñeán Soùc Sôn thì Caäu Beù
Treû, giaø, trai, gaùi, toøng quaân dieät thuø bieán maát. Vua nhôù ôn, laäp ñeàn thôø taïi Phuø Ñoång, vaø toân Caäu
Beù laø Phuø Ñoång Thieân Vöông. Haøng naêm, vaøo ngaøy 9/4 aâm
lòch, laøng Gioùng (Phuø Ñoång) môû hoäi lôùn goïi laø Hoäi Gioùng,
(1) Truyeàn thuyeát keå raèng : Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô sinh ñöôïc lan xa caû Mieàn Baéc, ñeán nay vaãn coøn.
100 tröùng. Nöûa theo Meï leân nuùi cuøng nhau ñuøm boïc, nöûa (2) Thôøi Huøng Vöông, caùc coâng chuùa ñeàu goïi laø Mî Nöông.
theo Cha caëp theo doøng nöôùc xuoáng taän vuøng bieån ñeå tìm keá Huøng Vöông thöù 18, coâng chuùa Mî Nöông ñeïp tuyeät traàn ;
sinh nhai. Töø 100 anh em, laàn laàn keát duyeân vôùi nhöõng boä Sôn Tinh, Thuyû Tinh ñeàu muoán xin laøm phoø maõ. Sôn Tinh
toäc khaùc, truyeàn tieáp gioáng noøi, khai trieån laäp quoác Vaên Lang. ñöôïc choïn, ñoùn Mî Nöông veà Ba Vì.
(2) Trieäu Ñaø leân ngoâi töï xöng laø Nam Vieät Vuõ Vöông ñoùng ñoâ ôû Phieân
Ngung truyeàn ñeán ñôøi Trieäu Kieán Ñöùc thì Nam Vieät suy yeáu. Haùn Vuõ
11 Ñeá cöû Loä Baùc Ñöùc ñaùnh chieám Nam Vieät.
Giai ñoaïn laäp quoác Vaên Lang (1)
Caâu chuyeän huyeàn söû daân gian löu truyeàn 12
Hai naêm baûy, tröôùc coâng nguyeân
44 Danh ñeà AÂu Laïc uy quyeàn Thuïc Vöông CUOÄC KHÔÛI NGHÓA HAI BAØ TRÖNG
Coå Loa xaây döïng phi thöôøng
Voøng xoay xoaén oác moät phöông kinh thaønh
Kim Quy hieän baùo ñieàm laønh Loä Baùc Ñöùc tieán veà Nam (1)
48 Noû thaàn traán quoác raønh raønh kính trao 64 Thôøi kyø Baéc thuoäc ngaøn naêm oaùn hôøn
Giaëc Taàn phôi xaùc chieán haøo Haùn Ñeá cai trò ñònh phaân
Quaân naêm möôi vaïn khaùc naøo laù thu Chia thaønh chín quaän deã vôøn, deã sai
Hoøa thaân giai ngaãu duïng möu Xuoáng bieån baét moø ngoïc trai
52 Söù meänh traùo noû, mòt muø chieán tranh 68 Leân röøng ngaø quyù ñuû ñaày coáng daâng
Lôõ laøng hai maùi ñaàu xanh Bao söu thueá truùt ñaàu daân
Mî Chaâu - Troïng Thuûy cam ñaønh taùch ñoâi Thoân laøng xô xaùc, coû chaân phuû neàn
Ngöïa phi loâng ngoãng thaû rôi Ngaøy gioã toå tröôùc saân Ñeàn (2)
56 “ Phuï Vöông keát lieãu cuoäc ñôøi con sao !” 72 Toâ Ñònh, Maõ Taéc toan rinh troáng ñoàng
Toäi thoâng ñoàng xöû theá naøo ? Ñaây laø baùu vaät Tieân Roàng
Chöõ “ Tình”, Moä Daï ngheïn ngaøo chaâu sa Leõ naøo ñeå bò cöôùp khoâng theá naøy !
AÁy laø keá saùch Trieäu Ñaø Chieác ngaø voi quyù daâng ngay
60 Nam Vieät danh hieäu vinh hoa moät thôøi 76 Ñaây laø theá phaåm mong ngaøi nhaän cho
Hoï Trieäu truyeàn noái naêm ñôøi (2) Toâ Ñònh traàm troà noùi to :
Phieân Ngung rieâng coõi ñeán hoài toái taêm Hoûi ai ñaõ baén ? Do Cô khoù bì (3)
Maõ Taéc haùch dòch thaùch thi
(1) Nöôùc Vaên Lang keùo daøi 2622 naêm thì ñoåi thaønh AÂu Laïc, thôøi An 80 Leâ Chaân tuy phaän nöõ nhi saün saøng
Döông Vöông, ñoùng ñoâ taïi Coå Loa. Vieäc xaây thaønh Coå Loa raát khoù Tröng Traéc boùng gioù caûn ngaên
khaên. Töông truyeàn Thaàn Kim Quy maùch baûo caùch xaây, sau ñoù taëng Muïc tieâu soï naõo xaâm laêng hoaønh haønh
chieác moùng laøm vaät traán quoác.Tìm hieåu noû thaàn Lieân Chaâu coù theå laø
keá saùch chính trò, nhöng khoâng theå phuû nhaän thieân tình söû ñaãm leä giöõa
Troïng Thuyû-Mî Chaâu! Nhìn long ngoãng maø Mî Chaâu xeù ra töø chieác
aùo ñang maëc thaû treân ñöôøng ñaøo taåu. Taïi nuùi Moä Daï ( thuoäc huyeän
(1) Teå töôùng Löõ Gia vaø vua toâi nhaø Trieäu ñeàu bò baét bò gieát bôûi
Ñoâng Thaønh, tænh Ngheä An ), An Döông Vöông ñaønh rôi leä xöû toäi Mî
Chaâu “thoâng ñoàng vôùi giaëc” roài traàm mình xuoáng bieån. töôùng Haùn laø Loä Baùc Ñöùc. Haùn Vuõ Ñeá ñoåi Nam Vieät thaønh
Giao Chæ Boä, chia ra 9 quaän, cöû thaùi thuù Toâ Ñònh cai trò voâ
cuøng khaéc nghieät. Ñaây laø thôøi kyø Baéc thuoäc laàm than nhaát.
(2) Ngaøy Gioã toå taïi Ñeàn Huøng. (2) Hai Baø Tröng traàm mình taïi Haùt Giang. Cuoäc khôûi nghóa
(3) Döôõng Do Cô teân töôùng nöôùc Sôû coù taøi cung noû. cuûa nhò vò Anh Thö ñaõ vieát neân nhöõng trang söû choáng
ngoaïi xaâm oanh lieät ñaàu tieân cuûa daân toäc Vieät Nam.
13
14
Phaûi ñaâu traùi chín treân caønh ? BAØ TRIEÄU THÒ TRINH
84 Chôù neân noâng noåi baát bình laàm möu
Kheâu khích thuû ñoaïn keû thuø
Tröng Nhò thaém yù nhö muø buoâng teân ! Vaøng vaø chì voán khaùc nhau
Meâ Linh quy tuï huøng anh Gian truaân thöû löûa thöù naøo tinh anh ?
88 Luy Laâu Thi Saùch loä ñaønh hy sinh (1) “Ra khôi voã soùng caù kình
Nhaâm Dieân, Toâ Ñònh thaát kinh 104 Chôù laøm toâm teùp daàm mình döôùi thung” (1)
Tröng Traéc Tröng Nhò khôûi binh phuïc thuø Anh thö thao löôïc oai huøng
Ñaøn voi xung traän thaéng thu Trieäu Trinh vì nghóa hieäp chung khôûi côø
92 Ba naêm döïng nghieäp maây muø chöa tan Boán naêm tinh luyeän binh cô
Voù ngöïa Maõ Vieän keùo sang 108 Xuaát quaân Thanh Hoùa, Ñoâng Ngoâ haõi huøng
Theá coâ löông caïn muoân ngaøn hieåm nguy Ñaáu tranh quyeát lieät vaãy vuøng
Trung trinh baát khaû tö nghì Naêm hai boán taùm, nuùi Tuøng gôûi thaân
96 Haùt Giang tuyeät loä nöõ nhi traàm mình Baø Tröng, Baø Trieäu vieân vaân
Thuø choàng, nôï nöôùc hy sinh (2) 112 Ñeàn thôø ñaát Vieät quaàn thaàn phaûi kieâng
Tuoåi xuaân daâng hieán troïn tình nöôùc non Danh Baø toân kính moïi mieàn
Ñieåm ghi thaät ñaäm neùt son Taám göông yeâu nöôùc haäu tieàn noi chung.
100 Ñaàu chöông Vieät söû maõi coøn ngaøn sau
(1) Taïi thaønh Luy Laâu Thi Saùch laàm möu bò giaëc baét. Tröng
Traéc, Tröng Nhò tieáp tuïc laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa cuûa
nhaân daân taïi caùc quaän Cöûu Chaân, Nhaät Nam, Hôïp Phoá vaø
Uaát Laâm ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi, ñaùnh ñuoåi quaân Haùn (1) Thuû lónh nghóa quaân choáng Ngoâ naêm 248 laø Baø Trieäu Thò
veà beân kia bieân giôùi. Tröng Traéc cuøng em laø Tröng Nhò Trinh. Baø thöôøng noùi : “ Toâi muoán côõi côn gioù maïnh, ñaïp
luoàng soùng döõ, cheùm caù kình ôû Bieån Ñoâng, ñaùnh ñuoåi
xöng laø Tröng Vöông, ñoùng ñoâ taïi Meâ Linh keùo daøi ñöôïc
quaân Ngoâ, giaønh laïi giang sôn, côûi aùch noâ leä, chôù ñaâu laïi
3 naêm (40 - 43).
chòu laøm tì thieáp ngöôøi”. Thaät vaäy, quaân Ñoâng Ngoâ khieáp
vía, nhöng vì coù aâm möu noäi giaùn phaûn boäi. Baø phaûi hy (2) Lyù Boân saùng laäp nhaø nöôùc Vaïn Xuaân. OÂng laø ngöôøi coù taøi
sinh taïi Nuùi Tuøng, Thanh Hoùa naêm 23 tuoåi. vaên - voõ laïi coù chí lôùn. Naêm 542 OÂng laõnh ñaïo cuoäc khôûi
nghóa giaønh ñoäc laäp choáng laïi nhaø Löông. Naêm 544 Lyù Boân
leân ngoâi vua, hieäu laø Nam Ñeá, ñaët teân nöôùc laø Vaïn Xuaân.
15
LYÙ NAM ÑEÁ – MAI HAÉC ÑEÁ 16
Ñeøn khuya daàu caïn baác taøn
Ngoâ Toân Quyeàn trí kieâu huøng Tre giaø maêng moïc Trieäu Quang lo löôøng
116 Göôm daøi giaùo nhoïn, möu töøng thaâm saâu Leân ngoâi hieäu Trieäu Vieät Vöông (1)
Saùch löôïc cai trò Giao Chaâu 132 Haûi Höng - Daï Traïch choïn phöông laâu daøi
Taøi nguyeân ñeàu bò toùm thaâu veà Taøu (1) Lyù Phaät Töû, vieäc naøy sai
Daân laønh thoáng khoå xieát bao … Giaønh ngoâi roài laïi maéc quai Nhaø Tuøy (2)
120 Giao Chaâu khoâng theå cuùi ñaàu Nhaø Löông Vaïn Xuaân caøng thuû caøng suy
Bôûi oâ nhuïc, bôûi ñau thöông 136 Maáy voøng vaây buûa khoán nguy keùo daøi
Lyù Boân vi töôùng deïp phöôøng ngoaïi xaâm (2) Nhaø Ñöôøng troàng aùch coøng tay
Giaønh ñoäc laäp, giöõ nöôùc Nam An Nam ñoâ hoä ñoïa ñaøy ngöïa xe (3)
124 Kinh ñoâ Toâ Lòch, Vaïn Xuaân toâ boài Döông Quí Phi, phaän phoøng the
Naêm traêm boán boán leân ngoâi (544) 140 Chim sa caù laën maø ñeø maøy raâu
Tieàn Lyù Nam Ñeá vì ñôøi döïng xaây Vua Ñöôøng cho boïn quan haàu
Chuøa Traán Quoác caïnh Hoà Taây Thaúng tay vô veùt toùm thaâu taän cuøng
128 An daân, ñònh quoác, ñeâm ngaøy chænh trang Trai thì phu vaùc gaùnh goàng
144 Gaùi thì haàu haï ca phoøng truy hoan
Baøy ra laém cuoäc daõ man
Noãi ñau ñoâ hoä laàm than ngaäp ñaàu
Löôõi göôm cöùu quoác reøn mau
148 Quyeát khoâng soáng kieáp ngöïa traâu theá naøy
(1) Vaøo thôøi Taây Haùn thì nöôùc Vieät traûi daøi töø Giao Chaâu tôùi
Quaûng Chaâu, thôøi Ñoâng Haùn chæ coøn Giao Chaâu. Khi Nguïy- (1) Trieäu Quang Phuïc ngöôøi Vónh Phuùc, laø danh töôùng cuûa Vua
Thuïc-Ngoâ thôøi tam quoác keát thuùc, nöôùc Trung Hoa nhanh Lyù Nam Ñeá, laäp caên cöù khaùng chieán taïi vuøng ñaàm Daï
chia ra thaønh nhieàu nöôùc nhoû tranh baù ñoà vöông, thaønh Nam Traïch, leân ngoâi töùc Trieäu Vieät Vöông, coøn goïi laø Daï Traïch
– Baéc Trieàu, thay ngoâi ñoåi chuû, thì Giao Chaâu laàn löôït cuõng Vöông, ñeán naêm 571 thì maát.
bò chuyeån theo, roài leä thuoäc nhaø Löông, cho tôùi cuoäc khôûi (2) Lyù Phaät Töû tieáp ngoâi Trieäu Vieät Vöông, töùc Haäu Lyù Nam
nghóa cuûa Lyù Boân ñaõ thaáy nam nhi xuaát hieän ! Ñeá, keùo daøi ñeán naêm 603, thì leä thuoäc nhaø Tuøy. Luùc baáy
giôø, nhaø Tuøy lôùn maïnh, toùm thaâu caùc nöôùc nhoû, thoáng nhaát ngöôøi vì vaûi beå ñaàu, moät oâng giaø saép bò cheû ñoâi, Thuùc Loan
Trung Hoa. toå chöùc vuøng leân, ñaùnh tan quaân aùp taûi, chieám caû Toáng Bình,
(3) Nhaø Ñöôøng thay theá nhaø Tuøy, hoïc kinh nghieäm caùc trieàu ñuoåi quaân Ñöôøng veà nöôùc; nhöng raát tieác, nhaø Ñöôøng ñang
ñaïi tröôùc daân ta caøng theâm khoán khoå boäi phaàn. Naêm 679, thôøi cöïc thònh, ñem quaân baùo thuø. Tröôùc theá huøng maïnh cuûa
nhaø Ñöôøng laäp An Nam ñoâ hoä phuû ñeå cai trò nöôùc ta. quaân Ñöôøng, Thuùc Loan phaûi boû thaân trong röøng, nöôùc ta
maát theâm moät cô hoäi khoâi phuïc.
17 18
BOÁ CAÙI ÑAÏI VÖÔNG
Soáng oâ nhuïc, soáng ñaéng cay
Soáng trong taêm toái, khoå thay daân tình Giöõ non soâng nhieäm vuï chung
Moùn ngon, vaät laï, taâu trình Thaép leân ngoïn ñuoác Phuøng Höng, Ba Vì
152 Leä chi - traùi vaûi, loäi sình treøo non (1) Hai möôi naêm, trí duõng tri
Ñaát Haø Tónh - Mai Thuùc Loan 168 Khi coâng, khi thuû, coù khi vaây thaønh
Naâng cao só khí caêm hôøn thuùc quaân Töôùng Ñöôøng sôï taùi maët xanh
Giaëc Ñöôøng thaùo chaïy laáy thaân Nghe danh khíp vía cam ñaønh im hôi (1)
156 Nieàm vui chieán thaéng toaøn daân mong chôø Caân ñai khoâi giaùp raõ rôøi
Mai Haéc Ñeá duïng huyeàn cô 172 Goái quyø laäp caäp, buoâng lôøi ñoaùi thöông
Ñaët neàn moùng döïng cô ñoà mai sau Muoân taâu : Boá Caùi Ñaïi Vöông
Quaân tuy ít, nhöng chí cao Moät nhaàm hai nhôõ theá thöôøng phaïm uy
160 Binh cô laø chuyeän beå daâu dieãn thöôøng (2) Ban boá aân ñöùc töø bi
UØn uøn binh maõ nhaø Ñöôøng 176 Baïch Ñaèng keá saùch hieän veà giuùp Ngoâ (2)
Vaïn An khoùi löûa chieán tröôøng maùu xöông Ñöôøng göôm chæ thaúng cô ñoà
Thuùc Loan yeáu theá taàm phöông Vì queâ höông, ñoäi naám moà ñöùng leân
164 Lui binh thuùc thuû, vuøi xöông giöõa röøng Chín naêm coâng ñöùc vang reàn
180 Ñaïi Vöông Boá Caùi theâu teân ñoû ngôøi
Ñeâm taøn traêng laëng söông rôi
Nhôù trang nghóa só buøi nguøi gioït chaâu
(1) Vua toâi nhaø Ñöôøng thaáy traùi leä chi cuûa nöôùc ta raát ngon beøn
baét daân ta phaûi chôû sang Traøng An ñeå thöôûng thöùc. Ñaây laø
moät gaùnh naëng cuûa nhaân daân Vieät Nam luùc ñoù . (1) Phuøng Höng, Phuøng Haûi laõnh ñaïo nhaân daân ta noåi daäy choáng
(2) Ñaõ töøng gian khoå tröôùc ñoù, neân Mai Thuùc Loan, töï reøn luyeän aùch ñoâ hoä Ñöôøng. Teân ñoâ hoä nhaø Ñöôøng laø Cao Chính Bình
voõ-vaên, thu phuïc nhaân taâm, chôø ngaøy phuïc haän, vaø muøa vaûi run sôï maø cheát. Cuoäc khôûi nghóa thaéng lôïi, giaønh ñöôïc chính
naêm 722, thôøi cô chín muøi, trong ñoaøn daân phu taûi vaûi, moät
quyeàn töï chuû trong 7 naêm. Phuøng Höng ñöôïc toân laø Boá Caùi quyeàn. Naêm 930, quaân Nam Haùn xaâm chieám nöôùc ta, baét gia
Ñaïi Vöông . ñình hoï Khuùc haõm haïi.
(2) Töông truyeàn raèng : taïi traän Baïch Ñaèng, Phuøng Höng hieån (2) Döông Ñình Ngheä laø tuøy töôùng cuûa Khuùc Haïo tieáp tuïc söï
linh veà giuùp nhaân daân ta phaù giaëc, laøm cho quaân Nam Haùn nghieäp, ñaùnh thaéng ngoaïi xaâm naêm 931, nöôùc ta ñoäc laäp ñöôïc
khieáp vía, khi bò quaân ta taán coâng baát ngôø, chaïy daãm ñaïp 6 naêm tieáp theo thì nha töôùng laø Kieàu Coâng Tieãn soaùn ñoaït.
nhau maø cheát chìm voâ soá, tan raõ nhanh choùng. Quaân Giao Chaâu maø tieâu bieåu laø Ngoâ Quyeàn quyeát dieät Tieãn,
Tieãn cho ngöôøi sang caàu vieän Nam Haùn.
19 20
HOÏ KHUÙC VAØ HOÏ DÖÔNG
BAÏCH ÑAÈNG GIANG
Gioù luøa nghieâng ngaû ñoït lau
184 Gioù yeân lau laïi ngaång ñaàu möôùt xanh
Tuy laø thaân thaûo mong manh Ñaõ phaân ñònh roõ bieân thuøy
Chaân maây maët ñaát thanh thanh moät maøu 204 Côù sao muoán cöôùp ? Cuõng vì tuùi tham
Khuùc Thöøa Duï, nuoâi chí cao Luoân luoân rình raäp nöôùc Nam
188 Haûi Höng xaây döïng chieán haøo khôûi binh Baát thaàn thuyeàn chieán aàm aàm keùo sang
Chieâu quaân choïn töôùng xuaát chinh Baïch Ñaèng giang, Baïch Ñaèng giang
Teân quan ñoâ hoä, Toáng Bình hung haêng 208 Doøng soâng chôø ñôïi vieát trang söû huøng
Ñaùnh cho boû thoùi keân caên Ñöôøng vaøo soùng nöôùc chaäp chuøng
192 Ñaùnh cho ñoäi nguõ xaâm laêng chaïy daøi Hoaøng Thaùo danh töôùng laãy löøng tieán saâu
Khuùc Haïo, Khuùc Myõ ra tay Quyeát chôi moät traän phuû ñaàu
Naêm chín leû saùu, côø bay roäp trôøi (1) 212 Thuûy quaân thieän chieán uøa vaøo thaät nhanh
Hai boán naêm sau leä rôi Ngoâ Quyeàn möu trí tieán haønh
196 Quaân Haùn quay laïi moät thôøi Baéc xaâm Coïc nhoïn caém ñaùy ngoài canh ñôïi chôø
Tình yeâu nöôùc laïi naåy maàm Thuûy trieàu xuoáng, ñaùnh baát ngôø
Hoa thanh bình laïi aâm thaàm troå hoa 216 Teân löûa thieâu ruïi, soaùi côø xeù tan
Döông Ñình Ngheä, thuoäc töôùng nhaø Ñaùnh cho vôõ moäng xaâm laêng
200 Khôûi quaân Thanh Hoùa, Ñaïi La coâng ñoàn Ngaøn naêm Baéc thuoäc aâm vang choán naøy (1)
Kieàu Coâng Tieãn, daï soùi choàn (2) Xuaát chinh khoâi giaùp raát oai
Cöôùp ngoâi soaùn chuû, cuùi loøn ra chi 220 Laâm traän aùo maõo caân ñai beøo nheøo
Ñaïi quaân xaùc noåi nhö beøo
Möu söï, thaønh söï chieáu theo luaät trôøi
(1) Hoï Khuùc daáy nghieäp giaønh neàn töï chuû nöôùc ta keùo daøi 24 naêm
( 906 – 930 ). Luùc baáy giôø, Trung Hoa laø thôøi nguõ ñaïi tranh
Ñaèng cuøng vôùi tin Hoaøng Thaùo bò gieát khieán vua Nam Haùn
kinh hoaøng phaûi khoùc roáng leân, thu nhaët taøn quaân ruùt chaïy.
(1) Traän chieán sau cuøng vaøo naêm 938, keát thuùc chuoãi daøi hôn Vua Nam Haùn tröôùc teân laø Nham sau ñoåi laø Thieäp, roài sau
1000 naêm Baéc thuoäc cuûa nöôùc ta, duø tröôùc ñoù coù ñoâi laàn ñoù vì coù roàng traéng hieän leân neân ñoåi laø Cung. Bò thaát traän
giaønh ñoäc laäp thaønh coâng nhöng chaúng bao laâu laïi bò thoáng cho teân Cung laø xaáu vaø ñoåi sang teân Yeåm, töùc Löu Yeåm.
trò.
21
22
Töï Nham beøn huûy ngay thoâi NHAØ ÑINH
224 Thay vaøo töï Thieäp kòp thôøi roàng bay
Töï Cung roài cuõng phaûi thay Möôøi hai laõnh ñòa söù quaân
Töï Yeåm löu laïi ñeán ngaøy sa baêng 236 Tranh quyeàn tranh chöùc, tuùm quaàn thaûo nhau
Coå Loa ca khuùc khaûi hoaøn Noài da xaùo thòt theá sao ?
228 Nieàm vui chieán thaéng haân hoan toät cuøng Cuûi ñaäu naáu ñaäu noãi ñau ngheïn ngaøo
Traûi bao bieán coá haõi huøng Ñinh Boä Lónh thuôû chaên traâu
Giaác mô ñoäc laäp ñeán cuøng toaøn daân 240 Hoa Lö taäp traän, duøng lau laøm côø
Nhöng roài boùng daùng ngoaïi xaâm Minh Quaân öùng theá thôøi cô
232 Luoân luoân aùm aûnh trong taâm trí hoaøi Boán phöông thoáng nhaát coõi bôø môû mang
Hoøa bình haïnh phuùc theo maây Vaïn Thaéng Vöông ngöï ngai vaøng
Haùo danh haùm lôïi laïi baøy chia phaân 244 Nöôùc Ñaïi Coà Vieät danh vang khaép vuøng
Trôøi trong saùng, laïi noåi gioâng
Maây ñen che khuaát vaàng hoàng theá sao ?
Ñinh Boä Lónh xoùa côø lau
248 Duïng binh gioûi, chính trò sao loãi laàm
Ñaát laønh haït ñaéng gieo maàm
Pheá tröôûng laäp aáu, soùng ngaàm phaùt ra (1)
(1) Cuoái naêm 938 caùc chieán thuyeàn cuûa giaëc huøng hoå vöôït Anh em nuùm ruoät moät nhaø
bieån tieán vaøo soâng Baïch Ñaèng. Chuùng ngheânh ngang traøn 252 Ngoâi cao thaát voïng hoùa ra loaïn traøo
vaøo traän ñòa mai phuïc cuûa Ngoâ Quyeàn. Bò ñaùnh baát ngôø Ñoã Thích ñeâm leûn leo raøo
neân chæ trong moät thôøi gian raát ngaén thuyeàn giaëc bò ñaém Trong côn say röôïu, maùu ñaøo tuoân rôi
gaàn heát, quaân giaëc bò cheát voâ soá, maùu chaûy loang ñoû caû Côø lau Boä Lónh ruõ roài
soâng. Hoaøng Thaùo bò cheát taïi traän. Tin thaát traän ôû Baïch 256 Nhaø Ñinh cô nghieäp ñeán hoài suy vong
Roàng Cha oanh lieät vaãy vuøng choàng, khoâng vì con. Trao söï nghieäp laõnh ñaïo nöôùc nhaø
Roàng Con leân saùu troâng mong ñöôïc gì ? (2) laïi cho Thaäp ñaïo Töôùng quaân Leâ Hoaøn, khai saùng ra nhaø
Tieàn Leâ ( 980 -1009 ). Duøng chöõ Tieàn Leâ ôû ñaây, ñeå phaân
(1) Ñinh Tieân Hoaøng boû tröôûng laäp aáu. bieät vôùi trieàu Leâ Lôïi töùc Haäu Leâ sau naøy.
(2) Cha con Ñinh Tieân Hoaøng, Ñinh Lieãn bò Ñoã Thích aùm haïi, Thaùi haäu Döông Vaân Nga sau naøy laïi laø Hoaøng haäu
thì Ñinh Toaøn leân ngoâi naêm 980 môùi 6 tuoåi, taïi vò ñöôïc 8 cuûa Leâ Ñaïi Haønh. Vaân Nga quaû laø moät caønh hoa vöông
thaùng thì söï nghieäp nhaø Ñinh chuyeån sang nhaø Leâ cuõng cuøng giaû vôùi hai saéc : traéng, hoàng, hai ñôøi choàng ñeàu laø vua.
vaøo naêm naøy. Vì vaäy, Ñinh Toaøn coøn goïi laø Ñinh Pheá Ñeá
23 24
NHAØ TIEÀN LEÂ Nhaø Toáng raàm roä khôûi binh (1)
Hai ñöôøng thuûy - boä song haønh tieán sang
Moät Baïch Ñaèng, moät Chi Laêng
276 Nhö baày thuù döõ hung haêng cöïc kyø
Saùo ngaân tieáp baûn tröôøng thi
Goïng keàm chieán löôïc kheùo baøy
260 Ñoaïn eâm, ñoaïn buoát, ñoaïn thì thöôùt tha
Ngaøn caân treo sôïi toùc naøy nguy thay
Döông Vaân Nga, Döông Vaân Nga (1)
Haàu Nhaân Baûo bò cheùm ngay (2)
Vöông Hoaøng Thaùi Haäu tinh ba raïng ngôøi
280 Traàn Khaâm Toä boû chaïy daøi ruùt lui (3)
Giöõa doøng trong ñuïc chôi vôi
Leâ Hoaøn laãm lieät leân ngoâi
264 Vöøa lau ñaãm leä, vöøa cöôøi khoâ khan
Chieâm Thaønh toâm teùp hoïc ñoøi laán saâu
Dìu con ngöï giöõa ngai vaøng
Ñaïi Haønh caáp chuyeån quaân vaøo
Reøm thöa nhieáp chính khoù khaên chaát choàng
284 Pheá Mi giöõa traän rôi ñaàu thaûm thöông (2)
Quaàn thaàn chia reõ tranh coâng
Thoâng binh phaùp, chính trò töôøng
268 Bieân thuøy rung chuyeån, thuø trong giaëc ngoaøi
Vaên oân voõ luyeän, nhu cöông hieäp haønh
Töôùng Quaân Thaäp Ñaïo ñöùc taøi
Long baøo, aán baùu, trao tay anh huøng
Nheï tình rieângï, naëng vieäc chung
272 Ñoùa hoa hai saéc ; traéng, hoàng… vaãn xinh ?
(1) Naêm 981, nhaø Toáng xuaát ñaïi quaân hai ñöôøng thuûy boä
xaâm laêng nöôùc ta. Khoâng ngôø moät Baïch Ñaèng laïi taùi
dieãn, theâm moät Chi Laêng treân boä kinh hoaøng. Töôùng Haàu
(1) Thaùi haäu Döông Vaân Nga, nhieáp chính thay con, töùc Ñinh Nhaân Baûo bò cheùm cheát taïi traän. Quaân giaëc coøn laïi ruùt
Pheá Ñeá môùi 6 tuoåi. Vì nöôùc khoâng vì nhaø, khoâng vì chaïy veà nöôùc, quaù nöûa caùnh quaân do Traàn Khaâm Toä chæ
huy cheát taïi traän. Cuoäc khaùng chieán choáng Toáng xaâm hoân quaân baïo chuùa, hoang daâm voâ ñoä, neân cheát luùc môùi chæ
löôïc do Leâ Hoaøn chæ huy ñaõ thaéng lôïi veû vang. 24 tuoåi, vaø nhö moät söï tröøng phaït neân doøng hoï Leâ tuyeät töï.
(2) Lôïi duïng quaân Toáng taán coâng nöôùc ta, Vua Chieâm Thaønh “Goùt danh lôïi buøn pha saéc xaùm. Maët phong traàn naéng naùm
cuõng xua quaân ñaùnh chieám, Leâ Hoaøn sai Töø Muïc sang muøi daâu, …” .
Chieâm Thaønh caàu hoaø. Nhöng Vua Chieâm laïi baét giöõ söù. (2) Söï baát nhaân vaø voâ cuøng taøn baïo cuûa Ngoïa Trieàu laø ñeå
Vua Leâ Ñaïi Haønh, chuyeån quaân vaøo Nam vaø giöõa traän chuaån bò cho Ñaïo Phaät thaâm nhaäp xaõ hoäi, laøm neàn taûng cho
cheùm bay ñaàu Pheá Mi Thueá vua Chieâm Thaønh. hai trieàu ñaïi Lyù – Traàn töø bi, baùc aùi, nhaân nghóa. Laø vaøng
son nhaát trong lòch söû Vieät Nam. Ñaây laø moät baøi hoïc lôùn
cho caùc theá heä caàm quyeàn sau naøy.
25
26
Ruoäng ñoàng maï phuû maøu xanh
288 Vì ñaâu boâng luùa uùa caønh ruïng rôi NHAØ LYÙ
Leâ Long Ñónh cöôùp ñöôïc ngoâi (1)
Hoân quaân baïo chuùa ñaát trôøi aâm u Giöõa doøng trong - ñuïc thò phi
Toäi roùc mía ñaàu thaày tu Sinh ra nöông cöûa Töø bi tröôûng thaønh
292 Hoang daâm, voâ ñaïo, meâ muø, baát nhaân Cha nuoâi laø Lyù Khaùnh Vaên (1)
Cho neân voán ñöùc caïn daàn 304 Thaày laø Vaïn Haïnh, chuyeân caàn söû kinh
Ngoïa Trieàu veát baån hoân quaân ñôïi ngaøy Taâm chính tröïc, trí thoâng minh
Bieát tu thaân, höôûng laâu daøi Kheùo gieo nhaân toát, duyeân laønh troå hoa
296 Thaát ñöùc cô nghieäp ñoåi thay töùc thì Chaân ñeá, Tuïc ñeá hieäp hoøa
Beâ tha höôûng thuï thöù gì ? 308 Cöùu daân ñoä theá môùi laø minh quaân
Xuaân ñi haï ñeán lieàn thì saùt na Nuï hoa höông saéc vaøo xuaân
Trong buøn xuaát hieän lieân hoa Danh Lyù Coâng Uaån nhö vaàng nhaät quang
300 Nhaân sinh trong coõi ta baø gaãm suy ? (2) Quoác sö Khuoâng Vieät phoø naâng
312 Thieàn sö Vaïn Haïnh thaùnh nhaân hoä trì
Coå Loa vuøng ñaát goà gheà
Ñaïi La Thaønh roäng boán beà theânh thang
Giaác noàng moäng thaáy roàng vaøng
(1) Leâ Ñaïi Haønh coù 11 hoaøng töû. Vua Ñaïi Haønh ñaõ ñònh cho 316 Thuaän Thieân thaùnh hoaøng ñoåi teân Thaêng Long (2)
ngöôøi con thöù ba laø Long Vieät laøm Thaùi töû. Nhöng khi vua Daïy daân töø vieäc caáy troàng
maát, caùc hoaøng töû tranh ngoâi nhau, ñaùnh nhau trong 8 Quay tô deät luïa ngheà noâng dieäu kyø
thaùng. Ñeán khi Long Vieät vöøa leân ngoâi ñöôïc 3 ngaøy thì bò
em laø Long Ñónh sai ngöôøi vaøo cung gieát cheát, thoï 23 tuoåi, (1) Lyù Coâng Uaån, ngöôøi laøng Coå Phaùp, Haø Baéc, sinh naêm Giaùp
söû ghi laø Leâ Trung Toâng. Long Ñónh leân ngoâi, laïi laø moät Tuaát (974) maát cha töø trong buïng meï, vöøa ra ñôøi meï cuõng
khoâng coøn. Soáng vaø lôùn leân nhôø töông chao nuoâi döôõng cuûa xaây döïng Quoác Töû Giaùm, xem nhö Ñaïi Hoïc ñaàu tieân cuûa
chuøa Luïc Toå, vôùi söï dìu daét, nöông töïa ñöùc ñoä cuûa Thieàn sö daân toäc ta. Ñeán ñôøi Lyù Chieâu Hoaøng thì chuyeån giao ngoâi
Vaïn Haïnh vaø cha nuoâi laø Lyù Khaùnh Vaên. Moät treû moà coâi trôû vua cho Traàn Caûnh, môû ra trieàu ñaïi Nhaø Traàn.
thaønh baäc Minh Quaân. xin thaép moät neùn höông höôùng veà Vaïn (2) Taïm dòch nguyeân taùc boán caâu thô ñöôïc cho laø cuûa Lyù
Haïnh ! Thöôøng Kieät ñöôïc xem laø tuyeân ngoân ñoäc laäp laàn thöù I
(2) Lyù Coâng Uaån leân ngoâi hieäu laø Thuaän Thieân. Trieàu Lyù (1010 –
Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö
1225 ), teân nöôùc Ñaïi Vieät. Thaønh Ñaïi La ñoåi teân laø thaønh
Tieät nhieân ñònh phaän taïi thieân thö
Thaêng Long, truyeàn ñöôïc 8 ñôøi thaùi bình thònh trò, keùo daøi 215
Nhö haø nghòch loã lai xaâm phaïm
naêm.
Nhöõ ñaúng haønh khan thuû baïi hö.
27
28
Quoác Töû Giaùm, môû khoa thi
Ba ñi choáng giaëc kieân trung
320 “Tröôùc thì hoïc leã, sau thì hoïc vaên”
Meï ru con nguû ñeå coøn tô xe
Coâng cha meï, saùnh thaùi sôn
“Ví daàu chaâu chaáu ñaù xe
Döôõng nuoâi khoå cöïc, coâng ôn haûi haø
340 Töôûng raèng chaáu ngaõ ai deø xe nghieâng”
Neâu göông : Haïnh Hieáu ñaïo nhaø
AØ ô con nguû ngoan hieàn
324 Quaït noàng, aáp laïnh môùi laø phaän con
Nieâu treo vaøi cuû khoai rieàng daønh con
Gaùi, trai bình ñaúng ñeàu troøn
Maùi tranh luõ queùt ñaâu coøn
Trau doài ñaïo ñöùc saét son veïn gìn
344 Neáu coøn hôi thôû laø coøn töông lai
Queâ höông haïnh phuùc thanh bình (1)
Lyù Thaùnh Toâng ñaáng thieân taøi
328 Baát ngôø quaân Toáng thình lình keùo sang
Chuyeån quaân choáng uùng, gaáp xaây ñeâ ñieàu (1)
Nhieáp chính : Thaùi haäu YÛ Lan
Lyù Chieâu Hoaøng beán noâng saâu ?
Ñieàu töôùng Thöôøng Kieät choáng ngaên bieân thuøy
348 Caønh vaøng laù ngoïc seõ vaøo tay ai ?
Vaønh ñai Nhö Nguyeät coøn ghi
Giang sôn traùch nhieäm naëng naøy
332 “Vua Nam rieâng coõi bieân thuøy troâng coi (2)
Lyù Hueä Toâng laïi thoõng tay tu haønh ? (2)
Trôøi cao phaân ñònh haún hoøi
Traàm luaân chuyeån ñoåi voøng quanh
Côù sao baây laïi hoïc ñoøi laán sang ?
352 Caàu mong cuoäc soáng an laønh aám no
Haøo saâu ñaây ñaõ saün saøng
336 Choân quaân xaâm löôïc ñaïi bang laïnh luøng”
(1) Khi nhaø Toáng ñaùnh phaù, löïc löôïng huøng maïnh cuûa ta ra bieân
cöông choáng giaëc. Naêm aáy, khoâng may haäu phöông bò luït
(1) Caùc ñôøi vua cuûa trieàu ñaïi Nhaø Lyù cuõng xaûy ra chuyeän baát lôùn, muøa maøng maát traéng, nhieàu nôi beänh dòch xaûy ra. Nhöng
hoaø giöõa anh em, nhöng nhôø coù taâm hoàn vò tha, nhöôøng nhôø keá saùch ñuùng ñaén cuûa YÛ Lan, Vua Thaùnh Toâng quyeát
nhòn neân moïi vieäc ñeàu ñöôïc giaûi quyeát eâm thaém. Ñaëc bieät ñoaùn taùo baïo hy sinh taát caû nhöõng gì maø trieàu ñình coù nhaèm
cöùu daân vaø ñaïi quaân quay veà kòp luùc laøm nhieäm vuï khaån caáp.
Quaân daân caù nöôùc moät loøng, vieäc choáng Toáng cuõng thaønh lòch söû Vieät Nam. Coù theå noùi, nhöõng nhaân vaät taøi ba xuaát
coâng. Nhieàu taøi lieäu kinh saùch toân vinh YÛ Lan laø Quan AÂm. chuùng ñeàu xuaát hieän trong thôøi naøy, ñeå caáu thaønh moät Vieät
Ñôøi sau laäp ñeàn thôø thôø cuùng Baø. Nam 4 theá kyû vaên voõ toaøn taøi, moät quoác gia huøng maïnh vaø
(2) Lyù Hueä Toâng truyeàn ngoâi cho con gaùi laø Lyù Chieâu Hoaøng ñeå môû ra trang söû saùng choùi nhaát. Coù leõ 1000 naêm Baéc thuoäc
ñi tu. Lyù Chieâu Hoaøng môùi 8 tuoåi. Vieäc trieàu chính do Traàn ñaõ toâi luyeän nhuaàn nhuyeãn, chín muøi, vaø 70 naêm cuûa ba
Thuû Ñoä chaáp chính. Traàn Thuû Ñoä daøn xeáp cho Traàn Caûnh trieàu Ngoâ-Ñinh-Leâ ñaõ saøng saûy gaïn loïc, quaù ñuû ñeå hoaøn
laáy Chieâu Hoaøng. Söï kieän naày xem nhö moät söï chuyeån giao thaønh moät vöôøn hoa kyø dieãm cho Daân Toäc Vieät Nam. Thaät
töø trieàu Lyù sang trieàu Traàn thaät taøi tình vaø an bình nhaát trong yù vò ba nuï cöôøi cuûa ba nhaât vaät chính vaø sau ñoù seõ coøn raát
lòch söû. nhieàu nuï cöôøi.
29 30
NHAØ TRAÀN Ñaïi Nam coù tieáng cöôøi daøi
Nghe nhö thaùch thöùc choùi tai voâ cuøng
Baàu trôøi Ñaïi Haõn Nguyeân Moâng
372 Töø AÂu sang AÙ caám khoâng ñöôïc cöôøi
Coù ngöôøi soáng - thaùc khoâng lo
Nghe qua saám seùt lieân hoài
Coù ngöôøi quaùn xuyeán ñaén ño taän cuøng
Moâng Coå Ñaïi Haõn haùch ngoài chæ tay (1)
Traéng ñeâm traèn troïc thö phoøng
Haõy truyeàn hoûa toác leänh naøy
356 Buùt khoâ möïc caïn, tim loøng nhoùi ñau
376 Baûo Nam man aáy sang ngay öùng haàu
Traêng trong vaèng vaëc treân cao
Saøi Thung tuaân leänh phi mau
Ngaém nhìn soâng nuùi khaùt khao thaùi bình
Giöõa trieàu Traàn ñöùng veånh raâu haát haøm
Möu ñoà long phuïng hoøa minh
Naøy naøy neáu muoán ñöôïc an
560 Chieâu Hoaøng - Traàn Caûnh hieäp thaønh löùa ñoâi
380 Ñích thaân ngöôi phaûi choùng sang gaáp chaàu
Long baøo thieáp maëc cho Ngöôøi …
Nuï cöôøi mai mæa canh thaâu
Thuû Ñoä tay vaãy mæm cöôøi theáø xong !
Hoaøng toäc sao laïi laáy nhau dò thöôøng ?
Chieâu Hoaøng cöôøi maù öûng hoàng
Nho gia keát aùn loaïn luaân !
364 Traàn Caûnh roøn raõ uy phong kieåu cöôøi
384 Thöông cho Traàn Lieãu ñau buoàn ra ñi
Ngai vaøng Chuùa thöôïng kíp ngoài
Traàn Thaùi Toâng ñònh xuaát ly
Tung hoâ vaïn tueá gioïng cöôøi ngaân vang (1)
Phuø Vaân – Yeân Töû baøy chi ñoùn chaàu
Ñoaøn chieán maõ vöôït daëm ngaøn
Thuû Ñoä khaúng khaùi daäp ñaàu
368 Baùch chieán baùch thaéng, quyû thaàn kieâng oai
388 Vieäc quan troïng nhaát maùu ñaøo thaät tinh
Xoùa tan bao noãi baát bình
Thaùi Toâng - Traàn Lieãu ñeä huynh laïi cöôøi
( 1) Hai trieàu ñaïi Lyù – Traàn töø 1010 ñeán 1400, keùo daøi 390
naêm huy hoaøng nhaát, raïng rôõ nhaát, thaùi bình thònh trò nhaát
An Tö Quaän chuùa leä rôi
Vì quaân Nguyeân chieám nhieàu nôi ngoaïi thaønh
(1) Hoát Taát Lieät ra leänh cho Saøi Thung laõnh leänh ñi söù sang Nghóa binh di chuyeån ñoäi hình
baûo vua Traàn phaûi sang chaàu. Khi vaøo ñeán Thaêng Long, 416 Phaûi laøm giaûm böôùc tieán nhanh quaân thuø
söù leân maët kieâu ngaïo, cöôõi ngöïa thaúng vaøo cöûa Döông Hoaøng huynh ñaønh phaûi duïng möu
Minh roài ñöa thö, traùch vua Nhaân Toâng sao töï laäp ngoâi vaø Ñöa em sang traïi giaëc thuø coáng daâng
ñoøi ngay laäp töùc phaûi sang chaàu Thieân töû. Vua Traàn cho Ñaây laø duøng keá myõ nhaân
Ñaïi thaàn ngheânh tieáp, Thung khoâng theøm leã, vua môøi 420 Theá côø dieãn bieán khoù khaên chaát choàng
yeán, Thung khoâng nhaän.
31 32
Con thuyeàn leøo laùi coù ngöôøi Thoaùt Hoan haùo saéc phaûi loøng
392 Soùng to gioù lôùn vaãn cöôøi ñieàm nhieân Hy sinh moät ñoùa hoa hoàng saéc höông
Theá naøo laø nuï cöôøi duyeân ? Thoâi ñöøng bònh rònh ñau thöông
Cöôøi ra nöôùc maét, cöôøi ñieân ñaûo cöôøi. 424 Kíp mau trang ñieåm leân ñöôøng “leänh vua”
Taøn ñeâm söông phuû nuùi ñoài An Tö vöøa khuaát qua cua (1)
396 Chieán y khoâng phuû kín ngöôøi haønh quaân Heùt lôøi vónh bieät kính thöa thöôïng hoaøng…
Böôùc ñi theo ñuùng daáu chaân Caûm töû quaân xeáp thaønh haøng
Tröôùc nhìn quaùn saùt, sau caàn kieåm tra 428 Tröôùc giôø xuaát kích nghieâm trang thoát lôøi
Nhaët taát caû vaät rôi ra Quaân Veä Quoác theà giöõa trôøi
400 Khoâng löu daáu veát duø laø coïng rôm Soáng laø chieán ñaáu troïn ñôøi vì daân
Haønh trang buoäc chaët ; vaùc, oâm Laù côø toå quoác vinh quang
Nöôùc uoáng phaûi giöõ duøng trong moät ngaøy 432 Laù côø Quyeát Thaéng veû vang muoân ñôøi
EÙm quaân khoâng ñöôïc thôû daøi Cho duø thòt naùt xöông phôi
404 Döøng quaân khoâng ñöôïc lai rai röôïu cheø Coøn quaân xaâm löôïc, coøn ngöôøi hy sinh
Khoâng taùch nhoùm, khoâng chia phe Hoàn thieâng soâng nuùi hieån linh
Khoâng ñöôïc traû giaù, “coø keø” thieät - hôn 436 Chöùng minh cho taám loøng thaønh chuùng con
Quaân Veä Quoác - Quyeát tieán leân Buoàng tim soâi maùu caêm hôøn
408 Ñaùnh quaân xaâm löôïc, phaûi beàn phaûi chuyeân Ñoaøn quaân caûm töû leân ñöôøng xung phong
Phaûi tieát kieäm töøng muõi teân Bình minh hoäi nghò Dieân Hoàng
Thaúng tay cheùm töôùng, lính queøn thì tha 440 Caùc quan vaên voõ, cuï oâng cuï baø
Quaân leïânh taán coâng ban ra Ñöùc Vua hoûi “Chieán” hay “Hoøa” ?
412 Xung phong ñoàng loaït, tieáng la long trôøi Vaøi quan mo quaït, baûo hoøa yeân thaân
Ñoaøn ngöôøi nhö moät göôm caàm tôùi nôi…
(1) Naém vöõng töøng dieãn bieán chieán tröôøng, tieân lieäu vaø chuû
(1) Coâng chuùa An Tö laø con gaùi uùt cuûa Traàn Thaùi Toâng. Naêm ñoäng löïa choïn chieán tröôøng taùc chieán, ñoäng vieân tinh
1285, quaân Nguyeân keùo vaøo nöôùc ta, tieán daàn xuoáng Gia thaàn chieán só, kyû luaät nghieâm minh, vieäc ñieàu binh
Laâm, uy hieáp Thaêng Long. Tröôùc tình theá nguy caáp, Traàn khieån töôùng xuyeân suoát “ bieát ngöôøi, bieát ta” laø naém
Thaùnh Toâng ñaõ buoäc phaûi ñöa em gaùi laø coâng chuùa An Tö phaàn thaéng trong tay. Höng Ñaïo Ñaïi Vöông voâ cuøng
daâng cho Thoaùt Hoan laøm keá hoaõn binh. Coâng chuùa An Tö linh hoaït, kieät xuaát trong lónh vöïc naøy.
ñaõ vì nöôùc ra ñi .
34
33
Chi Laêng giaù buoát söông rôi
Hoøa laø toaøn veïn traêm phaàn
468 Laõo baø doõi maét nhìn trôøi xanh xanh
444 Quyeàn cao chöùc troïng aùo quaàn xeânh xang
Choàng ñi ñaùnh giaëc hy sinh
Khi ñi che coù loïng vaøng
Con theo ñoäi Veä Quoác binh chöa veà
Khi naèm coù thieáp dòu daøng xoa tay
Thaân giaø hiu quaïnh uû eâ
Sung söôùng höôûngï, khoå maëc baây
472 Nghe tin chieán thaéng tình queâ daït daøo
448 Nhaø quan sang troïng ñuû ñaày tieän nghi
Lính Nguyeân Moâng thaát theåu chaøo
Baát ngôø coù moät thieáu nhi
Toaøn thaân ñaày nhöõng daáu dao veát traày
Chieán thì taát thaéng, hoøa thì nhuïc kham
Laïy baø xin baùt côm ñaày
Quoác Toaûn boùp naùt quaû cam
476 Chuùng con chaïy suoát bao ngaøy chöa aên
452 Mieäng hoâ Quyeát Chieán Nguyeân Moâng traän naøy
Ñöôøng veà phöông Baéc giaêng giaêng …
Boâ laõo ñoàng loaït giô tay
Côm ñaây, haõy coá maø aên nhieàu vaøo
Laù côø Saùt Thaùt tung bay rôïp trôøi
Böng baùt côm, nöôùc maét traøo
Ñieàu binh ngheä thuaät tuyeät vôøi
480 Quaû loøng nhaân aùi nhö sao saùng ngôøi
456 Ñòch hieän, ta aån, ñòch ngôi ñaùnh lieàn (1)
Giöõa thuø haän, giöõa tình ngöôøi
Chôùp thôøi cô kích hai bieân
Ngöôøi meï cö xöû tuyeät vôøi caân phaân
Ñaùnh chia caét. Ñaùnh : haäu - tieàn taùch ñoâi
Cho keû thuø cheùn côm aên
Giaû thua boû chaïy taïm lui
484 Ngöôøi meï Ñaïi Vieät trí nhaân phi thöôøng (1)
460 Thaêm doø söùc ñòch ñònh thôøi phaûn coâng
Cô ñoà xaõ taéc moät phöông
Bieát giöông taây, bieát kích ñoâng
Thònh suy xoay chuyeån hyù tröôøng lieãu tha
Bieát choïn löôõng theá hieäp ñoàng hoã töông
Bieát di chuyeån choïn chieán tröôøng
464 Khi boài, khi daäp, khi cöông, khi traàm
Ngoïn côø phaát. Troáng - Chieâng gaàm
(1) Thaát traän, ñoäi quaân Nguyeân Moâng hoaûn loaïn ruùt chaïy Traàn Nhaân Toâng ñaõ laõnh ñaïo nhaân daân Ñaïi Vieät ñaùnh baïi hai
veà phöông Baéc, boû maëc thöông binh laûo ñaûo phía sau. cuoäc xaâm löôïc Nguyeân Moâng. 14 naêm laøm vua, Nhaân Toâng
Ñoùi khaùt, thöông taät, ngöôøi thöông bình phaûi tìm ñeán nhöôøng ngoâi cho con laø Anh Toâng vaø ñi tu, trôû thaønh thuûy toå
maùi tranh ñeå xin cheùn côm aên. Laõo baø Ñaïi Vieät thay vì phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû, moät thieàn phaùi ñeå laïi daáu aán ñaëc
haän keû thuø … Nhöng laïi cho aên, ñaõ theå hieän taám loøng saéc trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam. Nhaân Toâng thöïc söï laø moät
nhaân aùi, duø vôùi keû thuø môùi ngaøy naøo voâ cuøng taøn baïo .. trieát gia lôùn cuûa Phaät giaùo, giuùp trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam
phaùt trieån röïc rôõ, theå hieän ñöôïc ñaày ñuû trí tueä, baûn lónh Vieät
Nam. Tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng laø tinh thaàn thöïc
tieãn, nhaäp theá maø xuaát theá, xuaát theá maø nhaäp theá, Theo saùch
Tam Toå Thöïc Luïc .
35 36
Töø taâm nöông boùng Di Ñaø
488 Truùc Laâm - Yeân Töû ñaàu ñaø hoâm nay
“Hai laàn ngöïa ñaù traàn ai (1) Thöông chuùng sinh khoå chieán chinh
Non soâng muoân thuôû hieän ñaøi kim aâu” 500 Ñaïi Vieät giao haûo Chieâm Thaønh töø ñaây
Côûi long baøo, maëc aùo naâu Cheá Maân, cuõng ñaáng anh taøi
492 Nieäm caâu kinh Phaät thaäm saâu ngoä thieàn Huyeàn Traân coâng chuùa trang ñaøi hoa khoâi
Hieäp - Tan aâu cuõng do duyeân Hai chaâu OÂ, Riù sính lôøi
Do duyeân vaïn vaät trieàn mieân luaân hoài 504 Vua Chieâm gaùi Vieät ñeïp ñoâi vôï choàng
Theá naøo Phaät, theá naøo ngöôøi ? (2) Löông duyeân caàm saét chöa noàng
496 Nhö caùm ñaùy coái chaøy boài giaõ baêm (3) Ngöôøi ñi, keû ôû. Hai doøng caùch ngaên
Traàn Nhaân Toâng, Ngoïa Vaân Am Tuïc thieâu tieån phuïng theo loan
Nieát Baøn caûnh giôùi ngoaøi taàm töû sinh 508 Ñuùng laø oan nghieät saùt nhaân nôõ naøo !
Traàn Khaéc Chung gaáp boân ñaøo
Cöùu ngöôøi thoaùt caûnh cô caàu voâ minh
(1) Xaõ taéc löôõng hoài lao thaïch maõ
Con thuyeàn ñònh meänh leânh ñeânh
Sôn haø thieân coå ñieän kim aâu
512 Chöõ aân saâu naëng. Chöõ tình xoùt xa (1)
Traàn Nhaân Toâng
Naëng neà coù tieáng gieøm pha
Anh huøng cöùu nöôùc, ñaáng minh quaân, ñaáng trieát nhaân, thi
Canh khuya boùng leû nhaït nhoøa ñeøn chong
só laø phaåm chaát keát hôïp haøi hoaø trong con ngöôøi Nhaân Toâng.
Laïnh luøng gioù laéc maøn nhung
Khi côûi long baøo maëc aùo naâu coù ngöôøi hoûi :
516 Tai nghe vaêng vaúng coân truøng ñìu hiu
(2) Nhö theá naøo laø Phaät ?
Nhaân Toâng ñaùp : Nhôù thöông tieáp noái theâm nhieàu
(3) Nhö caùm ôû ñaùy coái Tình queâ ai keû chòu lieàu taám thaân ?
Vieân Ngoïc Ñen coõi phong traàn Maùi tranh xô xaùc trô neàn
520 Vöôït qua bieån Thaùi bình an – Ngoä roài 544 Loái vaøo thoân vaéng coû leân maët ñöôøng
Höông Traøng giaûi thoaùt luaân hoài Daân laønh chòu laém tai öông
Vieân thaønh quaû maõn tuyeät vôøi lieân hoa Chaân dung nghóa só canh tröôøng baët tin ?
Cung ñaøn daïo khuùc söû ca Noãi buoàn maát nöôùc gaøo leân
524 Noåi nieàm traên trôû leä nhoøa thaâu ñeâm 548 Treân baøn môø toû ngoïn ñeøn thaáu chaêng ?
AÙng maây che khuaát vaàng traêng
Coân truøng than oaùn : Hôõi traêng, hôõi ñeøn
( 1) AÂn : Thöôïng töôùng Traàn Khaéc Chuùng cöùu thoaùt khoûi daøn hoûa. Khoâng gian ñang phuû maøu ñen
Tình : Vôùi Vua Cheá Maân ñaõ sanh ra Thaùi töû Cheá Ña Ña 552 Queâ höông cam chòu moät phen thaûm saàu
37
38
HOÀ LAM SÔN
Treøo non môùi bieát non cao
Nhaùnh ñaøo chôùm nuï tröôùc theàm
Ra bieån môùi thaáy bieån bao la cuøng
Naéng mai dìu dòu eâm ñeàm caûnh xuaân
Vaøng roøng haù ngaïi löûa nung
Hoà Quyù Ly moät toâi thaàn
556 Ngöïa hay haù ngaïi ngaøn truøng daëm xa
528 Döïng maøn chính trò ba laàn dieãn hay
Giaëc Minh xaâm löôïc nöôùc ta
Ñaïi Ngu quoác hieäu ñoåi thay
Chaùu con nheo nhoùc nöôùc nhaø ñieâu linh
Nhaân taâm ta thaùn, anh taøi ñaûo khuynh
Möôøi naêm khaùng chieán tröôøng chinh
Chöõ Noâm rieâng bieät phaùt minh
560 Lam Sôn aùo vaûi khôûi binh dieät thuø
532 Tieàn giaáy saùng taïo aán haønh phoå thoâng
Bình Ngoâ saùch löôïc coâng phu
Quaân cô cheá suùng thaàn coâng
Laø nguoàn naêng löôïng caáp töø vaên chöông
Vaên hoùa caûi caùch song song tieán haønh
Laéng nghe tieáng goïi queâ höông
Caây cao reã yeáu nhieàu caønh
564 Ñoaøn ngöôøi yeâu nöôùc leân ñöôøng toøng chinh
536 Ñeán khi baõo toá phaûi ñaønh chòu thoâi
Ruøa vaøng daâng löôõi göôm linh
Giaëc Minh hung döõ rình moài
Laø taïo söùc maïnh ñaáu tranh oai huøng
Nöôùc nhaø nguy khoán ai ngöôøi choáng ngaên ?
Chí Linh ñoài nuùi ñieäp truøng
Ba cha con ñaønh ñaàu haøng
568 Quaân Minh vaây haõm voâ cuøng nguy nan
540 Daáu ngoaëc bi söû, oâi ! trang ngaäm nguøi
Leâ Lai thay aùo caûi trang
Ñau thöông muoân vaïn kieáp ngöôøi
Ñieàm nhieân ñöùng tröôùc göôm ngang giaùo keà
Quaân Minh daøy xeùo ñaát trôøi ngöûa nghieâng
Leâ Lôïi thoaùt hieåm yeân beà
572 Chuyeån quaân tieán ñaùnh thu veà chieán coâng ñaäu Traïng Nguyeân thôøi Traàn. Töø moät thanh nieân gia ñình
Thöông ngöôøi gan daï anh huøng ngheøo sinh soáng baèng ngheà ñaùnh caù. tieán nhanh treân quan
Leâ Lai cöùu chuùa, Bình Vöông môùi coøn tröôøng. Traûi qua ba ñôøi vua, Maëc Ñaêng Dung giöõ chöùc Thaùi
Thanh bình traûi khaép soâng non Sö Nhaân Quoác. Vua Leâ öôn heøn, caùc quan trong ngoaøi trieàu
576 Nhôù ôn lieät só chaùu con ghi loøng xaâu xeù laãn nhau. Maëc Ñaêng Dung aâm möu giaønh ngoâi vua.
Taây Hoà, coâ baùn chieáu gon Thaùng 6 naêm Ñinh Hôïi (1527) leân kinh sö eùp vua Leâ nhöôøng
Can chi oâng hoûi heát coøn hôû oâng ? ngoâi. Luùc naøy trieàu Leâ ñaõ muïc naùt, maát loøng daân neân soá
Chieáu gon eâm aám loan phoøng ñoâng höôùng veà Maïc Ñaêng Dung. Nhaø Maïc giöõ ngoâi ñöôïc
580 Côù sao Nguyeãn Traõi ba doøng ñaàu rôi ? naêm ñôøi. Ñeán ñôøi Maïc Maäu Hôïp (1546) thì thieân tai baõo luït,
Coâng thaàn theâ thaûm, hôõi ôi ! naïn chaâu chaáu taøn phaù muøa maøng, daân tình ñoùi khoå ñieâu
Bình Ngoâ Ñaïi Caùo keát hoài ñau thöông linh, neân ngaàm höôùng veà nhaø Leâ.
39 40
MAÏC
NAM - BAÉC TRIEÀU
Nhaø Maïc xuaát hieän chính tröôøng (1)
584 Ñaêng Dung queâ quaùn Haûi Döông ñaát laønh
Doøng doõi traïng nguyeân thôøi Traàn Cuoäc tranh chaáp dieãn lieân hoài
Thao tuùng eùp buoäc Cung Hoaøng soaùn ngoâi Haèng traêm traän ñaùnh vaïn ngöôøi hy sinh
Nhaø Maïc truyeàn chæ naêm ñôøi Trònh Tuøng trong cuoäc quaân haønh
588 Thieân tai haïn haùn nhieàu ngöôøi cheát oan 600 Baét Maïc Maäu Hôïp kinh thaønh ñoåi thay
Naïn chaâu chaáu hieän caû ñaøn Vua Leâ chæ ngöï treân ngai (1)
Hoa maàu maát traéng daân gian ñoùi ngheøo Binh quyeàn thoáng laõnh trong tay Trònh Tuøng
Leâ Trang Toâng phaát côø ñaøo Khoå ñau dai daúng chaát choàng
592 Cao Baèng, hoï Maïc laâm vaøo theá coâ 604 Tang thöông giaøy xeùo noãi loøng heùo hon
Maáy naêm gaày döïng cô ñoà Töøng ñeâm tieáng quoác næ non
Maùu hoàng thaém ñaát, xöông khoâ daûi ñaày Cuõng vì Trònh - Nguyeãn, Ñaøng Trong - Ñaøng Ngoaøi
Cuõng gì tham voïng chieác ngai Gaàn ba theá kyû tranh taøi
596 Gaây ra bao caûnh ñaéng cay khoùc cöôøi 608 Soâng Gianh oâ nhuïc chia hai theá naøy
Da vaøng maùu ñoû traùch ai ?
Traêm naêm mieäng theá keå hoaøi khoù nguoâi
(1) Maïc Ñaêng Dung queâ ôû laøng Coå Trai, huyeän Nghi Döông, Haûi
Döông. Cuï toå baûy ñôøi cuûa Maïc Ñaêng Dung laø Maïc Ñónh Chi,
(1) Söï phaân tranh Chuùa Trònh - Chuùa Nguyeãn, duøng soâng 628 Haønh quaân thaàn toác, ñoäi hình doïc ngang
Gianh laøm ranh giôùi chia ñoâi ñaát nöôùc, bieán thaønh cuoäc
noäi chieán Ñaøng Trong – Ñaøng Ngoaøi noài da xaùo thòt
töông taøn, raùch naùt, keùo daøi dai daúng nhaát trong lòch söû
nöôùc ta. May nhôø söï xuaát hieän cuûa ba anh em AÙo Vaûi
Taây Sôn : Nguyeãn Nhaïc, Nguyeãn Hueä, Nguyeãn Löõ. Ñaëc (1) Baøi thieäu voõ “ Thaàn Ñoàng” Muùa roi. Tænh Bình Ñònh hieän
bieät Nguyeãn Hueä laø vò cöùu tinh cuûa daân toäc ñaõ ñaùnh ñoå nay vaãn noåi tieáng voõ thuaät, “ Ai veà Bình Ñònh maø coi. Con
chính quyeàn hoï Nguyeãn Ñaøng Trong vaø tieâu dieät cheá ñoä gaùi Bình Ñònh bỏ roi muùa quyeàn”. Mong raèng nhöõng tinh hoa
Hoï Trònh Ñaøng Ngoaøi, thoáng nhaát ñaát nöôùc sau 251 naêm voõ thuaät cuûa Nhaø Taây Sôn ñöôïc löu truyeàn, xem nhö ñaây laø
chia caét . moät di saûn phi vaät theå ñoäc ñaùo cuûa daân toäc Vieät Nam .
41 42
TAÂY SÔN
Vuõ khí chuaån bò saün saøng
Quaân leänh nhö nuùi moät ban nhaát teà
Trong tim khaéc ñaäm lôøi theà
632 Ngoan coá thì dieät, haøng veà thì tha
Coøn kia moät aùnh sao rôi
Chieâng khua troáng giuïc phaùt ra
612 Moà cha sao nôõ röôùc voi veà giaøy ?
Xung phong ñoàng loaït tieáng la ñoäng trôøi
Leâ Chieâu Thoáng vieäc naøy sai
Thuyeàn veà Nam laëng leõ troâi
Traêm naêm tieác hoái moät giaây yeáu loøng
636 Taây Sôn aùp saùt baàu trôøi ñaày sao
Vaàng haøo quang ñoû höôùng ñoâng
Luùc taán coâng Nguyeãn AÙnh ñaâu ?
616 Ñoaøn ngöôøi trai traùng voõ coâng tuyeät vôøi
Thaùo thaân boû chaïy sang caàu nöôùc Xieâm
Dieãn taäp ñoäi nguõ ; ñöùng, ngoài
Töø Caø Mau ñeán Haø Tieân
AÙnh ñao nhöït chieáu, theá roi gioù loàng
640 Töø Nam Vang ñeán Cao Nguyeân baït ngaøn
“Choáng roi ñöùng thuû Thaàn Ñoàng (1)
Moät vöïa thoùc quí hôn vaøng
620 Ñaùnh qua taû baït, baét truøng höõu bieân
Haäu phöông vöõng maïnh chieán traøng thaéng nhanh
Ñaùnh roài laïi truï roi lieân
Nghóa binh thieän chieán toác haønh
Xoay löng ñaâm traùi, vuùt lieàn ñaùnh qua
644 Löng ñeøo gioù loäng, suoái ngaøn reo ca
Lan roi löôùt boå, luøi ñaø
Quaân ñi tieán thaúng Baéc Haø
624 Boàng roi trôû laïi, thieäu laø Ñoàng Taân
Ñoäi hình nhanh goïn vöôït qua thaùc gheành
Cuoán roi ngoài duoãi moät chaân
Qua Ñeøo Ngang doác thaúng leân
Thuû, coâng, thuaän, nghòch caân phaân tieán haønh
648 Qua beán Ñoø Laùch traêng nghieâng ñænh ñaàu
Khi laâm traän phaûi tieán nhanh